Boekrecensie: Organisatieverandering: hoe moeilijk kan het zijn?! Hoe je als managementteam de organisatie soepel door de verandering loodst (van Leeuwen)

Een goed functionerend managementteam vergroot de kans op succesvolle implementatie van de verandering

Recensent: Bert Peene, freelance docent en journalist voor o.a. Managementboek Magazine, het VO-magazine en de nieuwsbrief van de VO-academie

Drie jaar geleden verscheen Jobbeke de Jongs boek ‘Competente mensen, incompetente teams. Handboek voor het interveniëren met impact in samenwerking’ (de Jong, 2021). Verwondering en frustratie bleken de aanleiding tot het schrijven ervan te zijn geweest. Verwondering over het feit dat individuen ontzettend competent kunnen zijn, maar het team waarin zij werken, zijn dat niet. Frustratie over de ervaring dat directieleden, om maar een voorbeeld te noemen, in individuele gesprekken positieve intenties over samen presteren uitspreken, maar in teamverband lukt het ze niet om met elkaar resultaat te boeken.

Zo’n zelfde ervaring deed Bianca van Leeuwen besluiten ook een boek te schrijven. ‘Ik kom veel competente managers tegen, maar veel minder competente managementteams,’ schrijft ze. ‘Wel zie ik managementteams die onnodig vaak worstelen met hoe zij hun organisatie door de verandering kunnen leiden. Soms zo hevig dat zij zelf het grootste obstakel in het veranderproces worden. Verandermanagement en managementteam-ontwikkeling gaan te weinig hand in hand.’  En dus besloot zij, zoals gezegd, hierover een boek te schrijven. Niet over samenwerking in het algemeen, zoals Jobbeke de Jong, maar over samenwerking in managementteams in het bijzonder: hoe die hun organisatie gemakkelijk door een verandering kunnen leiden.

Inderdaad, verandering kan volgens haar best soepeltjes plaatsvinden; mits je als veranderaar aan de juiste knoppen draait. Natuurlijk is veranderen soms taai. Omdat de koers niet helder is uitgezet, de voorwaarden (lees: de bovenstroom) niet goed geregeld zijn, de gedragstransitie niet plaatsvindt of stagneert, bekende patronen toch weer opspelen, de omgeving tegengas geeft of – en die moet u onthouden – omdat het managementteam zich niet als team gedraagt. Maar Bianca van Leeuwen hoort tot de ‘school’ waartoe ook Maaike Thiecke en Genieke Hertoghs horen en daar zien ze problemen niet als belemmerend maar als aanknopingspunten voor verandering. Over ‘problemen’ moet je dus niet te krampachtig doen (kijk alleen al naar de titel van haar boek). Het goede nieuws dat van Leeuwen haar lezers brengt, luidt daarom: de zojuist genoemde ‘problemen’ zijn feitelijk even zovele domeinen waarop je als manager met jouw managementteam invloed kunt hebben; in meer of mindere mate. En zo worden die zes domeinen zes knoppen om aan te draaien, namelijk:

1. De koers moet specifiek en helder geformuleerd zijn. Wat is de bedoeling van de verandering?   
2. Kijk eerst of je de beoogde verandering via de bovenstroom kunt realiseren. Dat is namelijk vaak de effectiefste en snelste manier om ander gedrag te ontwikkelen in je organisatie.
3. Voer actief regie op de gedragstransitie. Er is namelijk maar weinig wat mensen zoveel energie kost, als het afleren van oud gedrag en het aanleren van nieuw gedrag. Het vlees is wel gewillig… zoiets.
4. Wees alert op de automatische, voorspelbare en altijd optredende beweging terug naar de oude situatie. Zorg er daarom bijvoorbeeld voor dat de managers in de positie zijn om te sturen. Dat is namelijk vaak niet het geval, met alle gevolgen van dien.
5. Houd er rekening mee dat je als organisatie onderdeel bent van een groter systeem. Je hebt onder meer te maken met klanten, concurrenten, ketenpartners, de arbeidsmarkt, wet- en regelgeving. Die kunnen veel invloed hebben op het gemak waarmee de verandering in jouw organisatie verloopt.
6. Zorg ervoor dat ook het managementteam meeontwikkelt.
    

Aan al die ‘knoppen’ schenkt van Leeuwen uitgebreid aandacht. Maar het is niet deze ‘knoppenkast’ die van Leeuwens boek waardevol maakt. Want laten we eerlijk zijn: hoeveel nieuws komt u hierin tegen? Dat zullen hooguit wat tips zijn. Dat je de bedoeling van de verandering beter in termen van beweging kunt formuleren dan als de bekende ‘stip aan de horizon’ bijvoorbeeld en haar tips over het gebruik van nudges. De echte waarde schuilt echter in iets anders. Ik formuleer dat voor het gemak maar als tegeltjeswijsheden, rechtstreeks uit de pen van Bianca van Leeuwen:

• ‘Een managementteam heeft aanzienlijke invloed op een veranderingsproces in de organisatie en kan de uitkomst ervan in grote mate bepalen. Een goed functionerend team vergroot de kans op een succesvolle implementatie van de verandering. Tegelijkertijd geldt dat de impact van een niet goed functionerend managementteam ook groot is. Soms wordt het managementteam zelf zelfs het grootste obstakel in de verandering.’ (Toegegeven: voor dit citaat heb je een flinke tegel nodig)
• ‘Goed functionerende teams beginnen bij de vraag: “Wat moeten we, gezien de resultaten (!), écht samen doen en wat niet?”’
• ‘Om als krachtig managementteam te kunnen opereren, moet elke manager het managementteam zien (en voelen) als zijn primaire team.’
   

Misschien is die laatste wijsheid wel de basis voor alles wat Bianca van Leeuwen haar lezers wil meegeven. Veel managers, zeker in het middenkader, voelen zich onbewust in eerste instantie verbonden met het team dat zij aansturen, alleen al omdat zij vaak meer contact hebben met hun medewerkers dan met hun collega MT-leden. Terwijl die medewerkers, zo leert de sociale complexiteitstheorie, jou helemaal niet als een van hen zien. Voor hen ben jij ‘van het MT’. Managers moeten volgens van Leeuwen ‘zowel het hoofd als het hart in eerste instantie in het MT [-] ‘verpanden’ en het los [-] scheuren van de medewerkersteams.’ Dat valt om de drommel niet mee, onder meer omdat het je professionele identiteit raakt. Maar je zult daar wel werk van moeten maken.

Toen ik van Leeuwens boek in handen kreeg, vroeg ik me in eerste instantie af of er nog wel iets nieuws valt toe te voegen aan de alsmaar groeiende stapel boeken over verandermanagement. Maar door het perspectief dat zij gekozen heeft – hoe je als manager samen met je MT-collega’s je organisatie het makkelijkst door een verandering kunt loodsen – en de manier waarop zij dat thema heeft uitgewerkt, was ik al snel om. Dit boek is een must read voor iedere (midden)manager.