De rol van onderzoek bij de invoering van keuze-uren

Het Dr.-Knippenbergcollege in Helmond ontwikkelde enkele jaren terug een nieuwe onderwijsvisie met als uitgangspunt ‘Durf te kiezen’. Leerlingen krijgen daarin meer regie over hun leerproces en maken hun eigen keuzes, zodat ze zelf ontdekken waar hun talenten en interesses liggen. Onderdeel van het veranderproces was de invoering van vvv-uren: uren waarin leerlingen kunnen kiezen voor verbreding, verdieping of verbetering van vakken. De invoering van de vvv-uren voor havo 4 stond gepland voor schooljaar 2017-2018. “Maar: we merkten dat er tijdens de invoering van de vvv-uren twijfel en bezorgdheid onder leraren ontstond”, vertelt Johan Fietelaars, docent maatschappijleer.

Onderwijskwaliteit als startpunt

“We hoorden in de wandelgangen dat leraren vooral twijfels hadden over het hoge invoertempo van de veranderingen en het effect daarvan op de onderwijskwaliteit”, vult collega-docent Thomas Buster aan. Hij geeft les in bedrijfseconomie en economie. “Daar maakten we ons zorgen over, want we willen tenslotte allemaal goede onderwijskwaliteit bieden op onze school.” “Onze collega’s konden de ideeën en alle veranderingen van de nieuwe onderwijsvisie goed volgen”, vervolgt Johan. “Alleen hadden ze meer tijd nodig om met name de vvv-lessen voor havo 4 uit te denken.”

Onderzoek in de school

“Toevallig was het vwo-team net bezig met het opzetten van een leerlijn wetenschapsoriëntatie. Zij zochten deelnemers voor een cursus voor docenten over onderzoeksbegeleiding en -vaardigheden”, vertelt Johan. “Dit was een mooie kans, want zo konden we een intern onderzoek opzetten naar het draagvlak op de school rondom de invoering van de vvv-uren.” Met het onderzoek wilde het leraren-duo informatie verzamelen over de succesfactoren van het veranderproces, zodat zij de ‘signalen opgevangen in de wandelgangen’ (semi-)wetenschappelijk konden onderbouwen. “De kernvraag van ons interne onderzoek formuleerden wij als: welke voorwaarden zijn nodig om op het Dr.-Knippenbergcollege de doelen van de vvv-ruimte in havo 4 te realiseren?”, vertelt Thomas.

De aanpak

Johan en Thomas kozen voor een literatuurstudie en een kwalitatieve enquête onder collega-leraren. Met behulp van Google Scholar verzamelden ze wetenschappelijke artikelen met als onderwerp ‘weerstand bij veranderingsprocessen’. Het doel was om deze praktisch toe te passen. “We wilden geen theoretisch advies schrijven”, licht Johan toe. “Maar een praktijkgerichte oplossing vinden voor de invoering van de vvv-uren en hoe de bezwaren onder leraren op school opgelost konden worden.” Uit het literatuuronderzoek haalden Thomas en Johan een aantal succesfactoren. Thomas: “Bijvoorbeeld dat het belangrijk is om de kritische meerderheid mee te krijgen en dat continue communicatie over (het belang van) de veranderingen cruciaal is. Verder moeten de randvoorwaarden op orde zijn en moet hierover duidelijk gecommuniceerd worden richting de betrokkenen.”

Inzichten

Het onderzoeksduo verwerkte vervolgens alle inzichten in een enquête, met vragen over ervaren werkdruk, randvoorwaarden en informatievoorziening. Johan: “We stelden vragen over kansen en valkuilen bij de invoering van de vvv-uren en hoe onze collega’s de communicatie ervaarden bij de invoering van deze verandering. Op basis van de resultaten uit de enquête werd duidelijk welke randvoorwaarden precies nodig waren voor een succesvolle invoering van de vvv-uren.”

Advies bij veranderingen

De voornaamste conclusie uit het onderzoek is dat collega’s tijdgebrek als een belangrijke voedingsbodem noemden voor de twijfel bij de invoering van de vvv-uren. Daarmee worden eerdere ‘signalen uit de wandelgangen’ bevestigd. “Verder hadden de leraren behoefte aan duidelijke doelen en ze wilden tijdig geïnformeerd worden over nieuwe processtappen”, stelt Thomas. Daarnaast benadrukt Johan: “Het is belangrijk om successen met elkaar te delen, zodat collega’s zich kunnen blijven verbinden.” Na de enquête stelden Johan en Thomas zichzelf de vraag: ‘Is onze school nu klaar om de volgende stap te maken?’ Hun conclusie was een duidelijk “nee”.

Pauzejaar

Johan en Thomas stapten met hun bevindingen naar de afdelingsleider, Freddy Janse. Op zijn beurt benutte Freddy de conclusies om het managementteam van relevante informatie te voorzien bij het maken van keuzes voor een succesvolle implementatie van de vvv-uren. Thomas vat samen: “Ons advies luidde dat de invoering van de vvv-uren met een jaar uitgesteld moest worden en dat tijdens het pauzejaar de noodzakelijke randvoorwaarden op orde gebracht moesten worden.” Denk hierbij aan het organiseren van duidelijke overlegmomenten, heldere communicatie over de nog te volgen processtappen en het organiseren van meer ruimte en tijd voor de leraren die invulling moesten geven aan de vvv-uren.

Het vervolg

Zoals in het artikel Hoe een pauzejaar succesvol bijdraagt aan een veranderproces te lezen is, werd het advies van Johan en Thomas door de schoolleiding ter harte genomen. De invoering van de vvv-uren werd een jaar uitgesteld. In het tussenliggende jaar is hard gewerkt om aan alle randvoorwaarden te voldoen, zodat de vvv-uren alsnog ingevoerd konden worden voor havo 4. Hoe kijken de twee collega’s terug op hun onderzoek? “Wij vinden het vooral zinvol dat we de signalen uit de wandelgangen en de bezorgde gevoelens onder collega’s ten aanzien van het veranderproces ‘wetenschappelijk’ konden onderbouwen”, zegt Johan. “Door factoren voor een succesvol veranderproces te identificeren en daar onze collega’s op te bevragen, werd duidelijk wat de pijnpunten waren en ook wat de volgende stap moest worden. Onderzoek doen is dus zeker een waardevol hulpmiddel bij dit soort processen.”