Kwaliteit is van iedereen

Wat is een kwaliteitscultuur? Wat is erover geschreven? Wat zie en hoor je in een school waar een kwaliteitscultuur heerst? En hoe kun je zo’n cultuur in de school stimuleren? Het zijn vragen waarmee het leernetwerk Cultuur & Kwaliteit - acht deelnemers van vijf verschillende vo-scholen - zich de afgelopen anderhalf jaar heeft beziggehouden. In de laatste bijeenkomst passeren deze vragen nog eens kort de revue. Door ervaringen uit te wisselen, literatuur te lezen en presentaties aan elkaar te geven, verrijkte dit gemêleerde gezelschap van kwaliteitsmedewerkers, beleidsmedewerkers, afdelingsleiders en directeuren de eigen kennis over dit thema. Het leernetwerk kwam acht keer bij elkaar en werd ondersteund door een externe procesbegeleider, Dorien Sluijter (LinQue Consult), en door Eline Daling van de VO-raad. 

Smalle wettelijke basis

Sinds 2017 heeft de kwaliteitscultuur van de school een plaats in het onderzoekskader van de Inspectie van het Onderwijs. Kwaliteitscultuur is één van de drie onderdelen (KA2) van het kwaliteitsgebied ‘Kwaliteitszorg en ambitie’. Maar waar kijkt de inspectie precies naar? Wat wil ze in de school zien? In de laatste netwerkbijeenkomst wordt deze vraag voorgelegd aan inspecteur Jelma Hoekstra.

Richtinggevend voor het toezicht op kwaliteitscultuur is het Onderzoekskader vo. “Het toezicht van de inspectie is bestuursgericht”, vertelt Hoekstra. “Dat wil zeggen dat besturen het aangrijpingspunt is. We kijken echter zowel op bestuursniveau als op schoolniveau naar de kwaliteitscultuur. De wettelijke basis voor kwaliteitscultuur is smal, maar in het perspectief van de inspectie is de essentie van een kwaliteitscultuur dat er in de school gezamenlijk wordt gewerkt aan kwaliteitsverbetering. Dat is de kern.”

Professionele kwaliteitscultuur

Om vast te stellen of dat het geval is, neemt de inspectie twee aspecten onder de loep: is er sprake van een professionele kwaliteitscultuur? En functioneert het bestuur transparant en integer? Hoekstra: “Bij het eerste onderdeel gaat het er vooral om dat iedereen vanuit zijn rol werkt aan de verbetering van de onderwijskwaliteit en aan de verbetering van de eigen professionaliteit. Bij het tweede punt gaat het erom dat het bestuur handelt volgens de Code Goed Bestuur, uitlegt wanneer het daarvan afwijkt, en dat dit leidt tot een integere en transparante organisatiecultuur.”

De manier waarop besturen omgaan met knelpunten, zegt volgens Hoekstra ook wat over de kwaliteitscultuur. Heeft het bestuur het probleem gesignaleerd en goed geanalyseerd? En past de gekozen oplossing bij het probleem? De Inspectie beoordeelt niet zozeer de oplossing die is gekozen, maar onderzoekt vooral hoe tot die oplossing is gekomen, vertelt Hoekstra. “We zien namelijk regelmatig dat besturen of scholen te snel, zonder een gedegen analyse, voor een oplossing kiezen. Net zo, beoordelen we niet zozeer de intenties van de school, de inhoud van ambities, maar vooral de manier waarop er aan de ambities wordt gewerkt. En als het gaat om kwaliteitscultuur is de inspectie er niet zozeer op gericht om die te beoordelen. We willen vooral zien dat het bestuur verantwoordelijkheid neemt voor de cultuur en dat er gezamenlijk wordt gewerkt aan verbetering. Hoe dat gebeurt, is aan de school.”

Gezamenlijkheid

Juist met die hoe-vraag heeft het leernetwerk zich beziggehouden. Ook in de visie van het leernetwerk speelt gezamenlijkheid een cruciale rol in een kwaliteitscultuur, maar waarin zien we die gezamenlijkheid terug? Of met andere woorden: waaraan herkennen we een kwaliteitscultuur? Als deze vraag ter tafel komt, blijkt dat de deelnemers van het leernetwerk zich de afgelopen periode goed in dit thema hebben verdiept: elkaar aanvullend zetten ze samen de belangrijkste uitingsvormen van een kwaliteitscultuur op een rij. 
Zo is in zo’n cultuur elke medewerker, in alle lagen van de organisatie, zich ervan bewust dat hij bijdraagt aan de kwaliteit van het onderwijs en weten alle medewerkers wat hun eigen bijdrage is. Het is voor iedereen duidelijk wie waarvoor verantwoordelijk is, wie welke expertise heeft en wat je van elkaar kunt verwachten. Kwaliteit is van iedereen en is dus niet alleen iets van de schoolleiding en van de kwaliteitsmedewerker. De rol van de kwaliteitsmedewerker of de expert kwaliteitszorg die in de school is aangesteld is helder en hij/zij is binnen de school dé sparringpartner als het gaat om kwaliteit. 

Nieuwsgierig

Als er sprake is van een kwaliteitscultuur spreken mensen dezelfde taal; ze gebruiken dezelfde woorden als zij over onderwijs praten. Dat komt doordat er een visie is die alle medewerkers onderschrijven en uitdragen. Als iedereen de doelen en de ambities kent, hoor je in alle lagen van de organisatie hetzelfde terug. Ook leerlingen merken dat leraren en secties vanuit eenzelfde visie onderwijs geven. Leerlingen gebruiken hun eigen woorden, maar geven hetzelfde aan als de schoolleiding of de leraren.
Medewerkers praten veel met elkaar over (de kwaliteit van) onderwijs. Ze zijn nieuwsgierig naar elkaar, naar hoe dingen werken en hoe het beter kan. Ze werken aan hun eigen ontwikkeling en het is vanzelfsprekend dat ze daarbij veel van elkaar leren. Leraren delen ervaringen, raadplegen elkaar, vragen en geven elkaar feedback, bezoeken elkaars lessen en gaan kijken bij andere secties.

Voorbeeldgedrag

In het tot stand brengen van zo’n door gezamenlijkheid gekenmerkte kwaliteitscultuur spelen bestuurders en leidinggevenden een cruciale rol. Ze zorgen voor voorwaarden en faciliteiten, maar vooral laten zij voorbeeldgedrag zien. Ze leven gezamenlijkheid voor.

Dat betekent onder meer dat bestuurders en leidinggevenden in de interactie met elkaar en met medewerkers steeds zoeken naar gemeenschappelijkheid. Ze hebben een visie op cultuur geformuleerd en benadrukken in gesprekken steevast het gezamenlijke doel, waarin het belang van de leerling voorop staat. Ze stimuleren het gesprek over onderwijs en kwaliteit en moedigen medewerkers aan om hun mening te geven, ook als die afwijkend is. Er wordt veel waarde gehecht aan de stem van de leraar en van de leerling. Leraren en leerlingen denken actief mee over vernieuwing en verbetering van het onderwijs. Bestuurders en leidinggevenden laten zien dat ook zij lerende zijn en dat ze leren van elkaar en van andere medewerkers.

Een leernetwerk

De schets van kwaliteitscultuur die de deelnemers tijdens de laatste bijeenkomst gezamenlijk weten neer te zetten, is een mooie opbrengst van het netwerk en laat zien dat dit echt een leernetwerk is geweest. Dat bevestigen de deelnemers tijdens de korte evaluatie aan het eind van de bijeenkomst, waarin ze eensgezind vaststellen dat ze veel hebben geleerd. Vooral van elkaar. Het was leerzaam om te horen hoe anderen aan kwaliteitscultuur werken en uit te wisselen waar je daarbij zoal tegenaan loopt.

De deskundige procesbegeleiding, de inhoudelijke presentaties en het feit dat deelnemers op hun school in verschillende functies aan kwaliteitscultuur werken, hebben daaraan bijgedragen. Een deelnemer vat het als volgt samen: “We hebben als leernetwerk voorgeleefd wat we in onze scholen graag willen bewerkstelligen: een cultuur van luisteren, delen, nieuwsgierig zijn, leren; een cultuur van gezamenlijkheid.”