Professionele leergemeenschap op De Meerwaarde
06 februari 2018
De Meerwaarde is een protestants-christelijke school in Barneveld voor praktijkonderwijs en vmbo. De Meerwaarde heeft 15 teams. Elk team heeft een teamleider, die zelf kiest hoe zijn team aan de slag gaat met een professionele leergemeenschap. Deze aanpak sluit aan bij de verschillende ontwikkelingsstadia van teams en teamleiders. De teamleiders hebben uitgesproken meer onderzoeksmatig leren te introduceren.
Oorsprong
De Meerwaarde ontwikkelt zich als een onderzoekende school. Daarin ligt de focus bij onderzoekmatig werken gericht op de leerling: hoe kan ik, hoe kunnen wij als team ervoor zorgen dat elk kind zich optimaal kan ontwikkelen? Het gaat daarbij om een onderzoekende houding die leraren stimuleert na te denken over de effecten van hun onderwijs en om praktijkonderzoek gericht op het verbeteren en herontwerpen van delen van het onderwijs. De leraar voor de klas vervult daarbij een sleutelpositie. Zijn optreden bepaalt voor een groot deel het leersucces van de leerling.
Interventies
De rector-bestuurder nodigt een externe lector, Rolf Robbe (VIAA academie Zwolle), uit een kenniskring te starten. Het doel van de kenniskring is meer onderzoeksmatig denken én handelen in de school brengen. Voormalig rector Kees Heek ziet met het PLG-project en de komst van de lector een aantal puzzelstukjes op zijn plek vallen. Het sluit naadloos aan bij de ontwikkelingen waar De Meerwaarde middenin zit. Met de verandering van rector-bestuurder verandert ook de koers van het programma van onderzoeksmatig leren. De lector neemt rond dezelfde tijd afscheid.
Klaas ter Veen en Rianne Bakker vormen samen met docent Anton Mulderij het projectteam. Bakker en Mulderij gaan in gesprek met de teams om te ervaren hoe de onderzoeksmatige houding van de docent verandert. Sommige teamleiders pakken de professionele leergemeenschap in het team voortvarend op. Langzaam ziet het projectteam de rol van onderzoek veranderen van kwalitatief onderzoek, onder leiding van een lector, naar een Appreciative Inquiry aanpak.
Ter Veen heeft een overzicht van projecten gemaakt, waarvan de PLG-ontwikkeling een onderdeel is. Met dit overzicht biedt hij overzicht en samenhang tussen de projecten. Schoolbreed is een opleiding gestart: projectmatig creëren als vervanging voor het PLG-project. Het helpt om gelijke taal te spreken met de cursus voor projectleiders. Regelmatig komen de projectleiders bij elkaar. Cultuurverandering vraagt namelijk continue aandacht en onderhoud; niet om één of twee keer per jaar een contactmoment.
“Wat werkt?” vragen Ter Veen en Bakker zich af. Beiden hebben goede ervaring met de interventies van het Kohnstamm Instituut. Dat zijn verbindende gesprekken waar over onderwijs gesproken wordt. Het projectteam nodigt actieve docenten uit om de professionele dialoog aan te gaan. Tegelijkertijd kan het Kohnstamm Instituut haar rol als kennisorganisatie benutten door te adviseren in het project. Het projectteam maakt daar dankbaar gebruik van.
Hoogtepunt in het onderzoeksproces is dat het projectteam veel geleerd heeft over het ontwikkelproces. Het is niet vanzelfsprekend dat docenten een onderzoeksmatige houding hebben of ontwikkelen. Het projectteam zoekt naar alternatieven als een strategie niet werkt. Bakker is mee geweest op de studiereis naar Finland om het onderwijssysteem daar te observeren.
De grootste uitdaging voor het projectteam is: hoe kun je ontwikkelingen vasthouden? En hoe houd je de gang erin?
Lessons learned
Bakker begint: “In het begin van het project hing de ontwikkeling te veel aan twee centrale personen: de rector-bestuurder en de lector. Doordat zij zijn weggevallen is ook de ontwikkeling rondom PLG’s naar de achtergrond geraakt. Het komt wel in andere vormen terug, zoals de Appreciative Inquiry.”
Ter Veen vult aan: “Als projectteam hebben we ook meer de leiding te nemen, kaders te bepalen en daarbinnen ruimte te bieden. Eén of twee keer per jaar in gesprek gaan met collega’s werkt niet, evenals de ontwikkeling laten afhangen van een externe. Het eigenaarschap hoort in de school te liggen. “
Randvoorwaarden belangrijk
Het projectteam zorgt voor de facilitering van teamleiders en docenten. In de praktijk lijkt er binnen een team een onderscheid te ontstaan tussen docenten met en zonder facilitering. De ontwikkeling binnen de teams blijft daardoor te veel bij de docenten met facilitering, terwijl juist de bredere beweging nodig is. “Het moet in het DNA van de docent gaan zitten, los van de uren die je ervoor krijgt”, zo betoogt Bakker.
“En, een ander belangrijk punt is dat de directie en teamleiders achter de ontwikkelingen staan. We zien in teams, waar de teamleider enthousiast is over een onderzoekende houding, dat het werkt en loopt. Wij zijn wel met de teamleiders in gesprek geweest over de kaders voor een onderzoekende school. Iedereen heeft dat als een prima gesprek ervaren. We hebben daarvan verslag gemaakt en dat is uiteindelijk niet concreet vertaald”
Schoolbreed is er op dinsdagmiddag teamtijd voor elk team. Elke teamleider bepaalt hoe deze tijd voor haar of zijn team wordt ingevuld. Een aantal teamleiders reserveert een aantal vergadermomenten expliciet voor het onderwerp PLG. In deze teams komt dit onderdeel dan ook beter uit de verf.
“De Meerwaarde stelt eisen aan het opleidingsniveau van de docenten. Er wordt een tweede bevoegdheid of master gevraagd op school. Een opleiding volgen stimuleert om vragen te stellen en dat draagt weer bij aan een onderzoekende houding,” weten Ter Veen en Bakker.
Richting toekomst
Op verschillende manieren heeft De Meerwaarde gewerkt aan een onderzoekende houding. De school ziet meer ontwikkelkansen met projectmatig creëren dan met het werken met PLG’s. Er is behoefte aan één taal. Dat ondersteunt immers de grote ambities van de school.
De droom is dat op alle lagen (directie, teamleiders en docenten) een onderzoekende houding zichtbaar is in het handelen en denken van de medewerkers.
Dit portret is onderdeel van een serie ter afsluiting van het project ‘ Professionele leergemeenschappen’ van de VO-raad en Onderwijscoöperatie.