Schooleigen examen laat praktisch ingestelde leerling 'shinen'

Het motto van de school is: ‘waar passie en talent samenkomen’. “Er is in de maatschappij veel waardering voor theoretische kennis, terwijl leerlingen ook in heel andere vaardigheden kunnen uitblinken”, zegt Mirjam Lenters-Vinke, beleidsmedewerker en examensecretaris. “Onze visie komt erop neer dat we die vaardigheden meer willen aanspreken. Het gaat om dingen die de leerlingen later in hun werk ook nodig hebben. Dan is het belangrijk dat ze kunnen samenwerken, zakelijk bellen, onderzoek doen en dingen kunnen vergelijken.” Roja de Blois, vakgroepvoorzitter biologie: “Het is mooi om theorie en praktijk met elkaar af te wisselen. Veel vaardigheden die in de eindtermen staan, kun je met behulp van een project op een andere manier aanbieden. Daardoor kunnen ook leerlingen die niet gauw in de boeken duiken, een keer shinen.”

Onderzoek in de dierentuin

Bij biologie doen de leerlingen gedurende drie weken een onderzoek. Dat richt zich op de dierentuin in Amersfoort. De leerlingen lezen zich in over de kenmerken en gewoonten van twee dieren en bevragen een medewerker van de dierentuin hierover. Vervolgens ontwerpen ze voor deze dieren een optimaal verblijf. “Dat ontwerp gaan ze vergelijken met de werkelijke verblijfplaats”, vertelt De Blois. De leerlingen evalueren met elkaar en hun docent wat goed en minder goed is gegaan en presenteren hun eindproduct.

Een Engelstalig tijdschrift maken

De vaksectie Engels laat leerlingen aan het eind van het derde jaar een Engelstalig tijdschrift maken. “Daarbij toetsen we de schrijf-, lees- en luistervaardigheid”, vertelt vakgroepvoorzitter Sarah Saffrie. De docenten proberen om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de belevingswereld van hun leerlingen. Dat leidde onder andere tot het project Netflix. Hiervoor maken de leerlingen aan het eind van het derde jaar Engelstalige previews van zelf geselecteerde series of films. “Zo’n projectachtig examen spreekt veel meer aan dan een regulier schoolexamen”, zegt Saffrie.  

Blijven ontwikkelen

Het Element neemt de projectmatige schoolexamens aan het eind van het derde jaar af. De school overweegt om deze meer te gaan spreiden, om een opeenhoping van praktische opdrachten te vermijden. Naast projectmatige schoolexamens hebben de vakgroepen nog wel de ruimte om een kleinere schriftelijke toets af te nemen. Als deze summatief is, wordt hij opgenomen in het PTA. Niet alle vakgroepen doen dit ook daadwerkelijk. Vakgroepen kiezen ook voor formatieve toetsvormen naast de projectmatige toets.

Bij de ontwikkeling van hun schooleigen schoolexamens evalueren de vakgroepen regelmatig wat er beter kan. Saffrie: “Met het oog op de totstandkoming van cijfers hebben we rubrics gemaakt. Die verbeteren we jaarlijks.” De Blois: “Het ontwikkelen blijft er in. De praktische omstandigheden dwingen ons ook regelmatig om dingen bij te stellen. Als de dierentuin bijvoorbeeld vanwege corona gesloten is, moet je zo’n project anders aanpakken.”

Mooie eenheid

De school vindt dat het schoolexamen en centraal examen op deze manier een mooie eenheid vormen. Lenters: “Het centraal examen is gedeeltelijk een praktijkexamen dat over het profiel gaat. Maar bij de avo-vakken worden leerlingen in het centraal examen eigenlijk alleen op die theoretische vaardigheden aangesproken. Ik vind het heel mooi dat wij in het schoolexamen die andere talenten naar voren laten komen.”

Meer zelfstandigheid

Het schooleigen examen leidt er niet toe dat de inhoud van vakken wordt aangepast. Saffrie: “De vaardigheden die leerlingen voor Engels nodig hebben, komen gewoon aan bod. Daar ben je het hele jaar mee bezig. Maar we vragen ze wel op een andere manier terug.” De Blois: “We verwachten bij onze schooleigen aanpak wel wat meer zelfstandigheid van de leerlingen.”

Visie zit in de hoofden

Volgens Lenters is de onderwijsvisie al helemaal verweven met de werkwijze van de school. “We werken al vier jaar zo en dit zit in de hoofden van de mensen.” Destijds maakte de werkgroep onderwijs en ontwikkeling een eerste schets voor deze curriculumvernieuwing. De geplande verhuizing naar nieuwbouw was ook aanleiding om nog eens goed te kijken naar de manier waarop leerstof wordt aangeboden. “Onze huidige werkwijze vloeit hier uit voort. De vaksecties waren bij dit proces betrokken en hebben hun eigen aandeel verder uitgewerkt. Hoe kunnen we het beste bereiken dat onze leerlingen leren en zich op verschillende manieren blijven ontplooien? Dat is een voortdurende zoektocht.”

Stap voor stap

Het omschakelen van schriftelijke- naar projectmatige toetsen was wel wennen, zegt De Blois. “Ik vind dat we er goed aan hebben gedaan door dit stap voor stap in te voeren. We hebben eerst één toetsweek aangepakt. Inmiddels is iedereen er zo aan gewend dat het schooleigen werken al bijna automatisch gaat.” Sommige vakgroepen nemen inmiddels ook bepaalde kleinere toetsen op een schooleigen, praktische manier af. Lenters: “Tijdens de schoolsluiting, toen we de schoolexamens op een andere manier moesten aanpakken, konden wij dankzij al die ervaring heel snel schakelen.”

Is die toets echt nodig?

De toetsvisie is, in de tijd dat er nog geen examencommissie was, geformuleerd door de werkgroep onderwijs en ontwikkeling. In de toetsvisie is vastgelegd dat verschillende talenten moeten worden aangesproken en dat er ook op andere dan de geijkte manier moet worden getoetst. De examensecretaris legt de PTA’s langs die lat. De examencommissie kijkt naar het aantal toetsen en de noodzaak van toetsen, en evalueert wanneer nodig ook andere aspecten van examinering. “Wanneer er wijzigingen worden overwogen, betrekken we docenten bij die afweging. We zorgen voor draagvlak”, vertelt Lenters.

Rust inbouwen

Zo’n onderwijsvernieuwing moet je op gezette tijden evalueren, maar niet te snel, vindt de examensecretaris. “We bevragen docenten aan de voorkant hoe ze over bepaalde onderwerpen denken. In evaluaties doe je dat opnieuw, maar dat moet je niet elk jaar doen. Mensen moeten er in kunnen duiken en de ruimte krijgen om dingen te ontwikkelen. Als het echt niet loopt, moet je ingrijpen. Maar je moet niet steeds aan de knoppen draaien en nieuwe dingen over collega’s heen gooien.”