Schoolexaminering en toetsbeleid bij Stichting Carmelcollege, binnen de kaders eigen accenten

Stichting Carmelcollege bestuurt dertien scholengemeenschappen, verspreid over meer dan vijftig locaties. De scholen mogen, binnen de afgesproken kaders, zelf invulling geven aan het bestuursbesluit over examinering en toetsing. “Dat is echt de filosofie van Carmel”, zegt Doriene Boezelman, adviseur onderwijs & kwaliteit van Carmel. “We doen veel samen, maar er is ook veel ruimte voor de eigenheid van scholen.” Wiebo Spoelstra, directielid van het Etty Hillesum Lyceum, vult aan: “Het subsidiariteitsbeginsel, waarbij je de verantwoordelijkheid zo laag mogelijk in de organisatie legt, hoort bij onze katholieke traditie. Dat helpt ook erg bij het eigenaarschap en daardoor bij de kwaliteit.”

Zo vindt het Twents Carmel College differentiëren belangrijk. Bart Veelers, examensecretaris en vmbo-docent profiel horeca, bakkerij en recreatie: “Onze leerlingen kunnen met vakken op verschillende niveaus uitstromen. Zo proberen we hen meer uit te dagen. Mijn school heeft ook goede contacten met het bedrijfsleven. Daardoor kunnen we alle leerlingen aan een stage helpen. Zij vervullen bepaalde opdrachten van hun opleiding in het bedrijf.” Het Twents Carmel College zette een werkgroep op die kijkt hoe het programma van toetsing en afsluiting (PTA) nog kan verbeteren. Veelers, lid van die werkgroep, bespreekt met zijn vakgroep bijvoorbeeld hoe je zichtbaar kunt maken hoe leerlingen er voor staan, zonder daar meteen een cijfer aan te hangen.

Visie als basis

De visie van Carmel op onderwijs en toetsing, opgesteld door het College van Bestuur en de schoolleiders, is de basis van het Koersdocument voor de periode 2020-2025. Over deze koers dachten ook medewerkers, leerlingen, oud-leerlingen en de schoolomgeving mee. De Carmel-brede werkgroep Borging Kwaliteit Examens en Toetsing, met daarin schoolleiders, examensecretarissen van de scholen en een adviseur van Stichting Carmelcollege, schreef op basis van deze visie het adviesrapport en bijbehorend bestuursbesluit over examinering en toetsing. Dit advies werd uitvoerig besproken: er gingen meerdere concepten naar alle schoolleiders en het Carmel-brede netwerk kwaliteitszorg. “En we hebben de examensecretarissen meermalen bijgepraat over wat het advies voor hen betekent”, vertelt Boezelman. De vraag hoe scholen het bestuursbesluit rondom examens en toetsing vormgeven, komt terug in de managementgesprekken die het CvB twee keer per jaar houdt met de schoolleiding.

Geen leidinggevende in examencommissie

Carmel koos na stevige discussie voor een examencommissie met examensecretarissen en minimaal twee docenten, maar zonder leidinggevenden. “Dat heeft te maken met de rol van de examencommissie”, legt Spoelstra uit. “De lijn is verantwoordelijk voor de uitvoering en kwaliteit van de examinering; de examencommissie evalueert de kwaliteit en adviseert hier gevraagd en ongevraagd over. Om te voorkomen dat de slager zijn eigen vlees keurt, zit er niemand vanuit de lijn in de examencommissie.”

De examensecretaris organiseert samen met de teamleiders het examenproces en is lid van de examencommissie die kijkt naar de kwaliteit van de borging. Hij onderzoekt ook eventuele onregelmatigheden. Om deze sleutelfiguren te ondersteunen startte vorig schooljaar de professionele leergemeenschap Toetsing en examinering. Veelers: “Het is heel waardevol om met elkaar in gesprek te gaan. Hier komen er allerlei zaken naar voren waar we elkaar bij helpen. Nieuwe examensecretarissen worden bijvoorbeeld geholpen om te bepalen wat je in die rol wel en niet doet en waar een goed PTA aan voldoet.”

De schoolleiding zorgt dat het PTA is vastgesteld en dat het beleid op een goede manier wordt uitgevoerd. Zij neemt ook besluiten over afwijkingen hiervan, stelt de uitslag vast en tekent de diploma’s. De visie op het toetsen en toetsbeleid wordt bij voorkeur samen met collega’s uit de school opgesteld.

Toetscursus

Carmel vindt het belangrijk dat de expertise over het opzetten en uitvoeren van toetsen toeneemt. Daarom is vanuit de werkgroep Borging Kwaliteit Examens en Toetsing een apart projectgroepje bezig om te formuleren wat leraren moeten kennen en kunnen. Op basis hiervan wordt een cursus ontworpen die wordt aangeboden aan alle docenten. Boezelman: “We willen een cursus toetsbekwaamheid opzetten op basis- en gevorderdenniveau. Ons plan is dat elke Carmeldocent voor het eind van de koersperiode 2020-2025 een cursus heeft gevolgd.” De eerste cursussen moeten nog dit schooljaar starten. Ze zullen deels online zijn. “Als mensen denken dat ze een deel al beheersen, kunnen ze dat ook online checken.” Docent Veelers ziet zeker het nut van deze cursussen. ““We moeten ons toetsbeleid in de praktijk nog verder invullen en dit gaat absoluut helpen. Ik hoop dat de cursussen een praktische invulling krijgen door het bespreken van elkaars toetsen.”

Collegiale consultatie

Carmel-scholen hebben ervaring met verschillende vormen van visitatie en collegiale consultatie, maar nog niet op het terrein van toetsing en examinering. Boezelman: “We zijn van plan om bij elkaar op school naar die elementen te gaan kijken. We hebben een professionele leergemeenschap samengesteld van mensen die betrokken zijn bij de schoolexamens om elkaar hierbij te helpen.” Volgend jaar zal de collegiale consultatie verder worden uitgebouwd. De organisatie wil scholen eerst de tijd geven om de eigen werkwijze wat verder te ontwikkelen. Spoelstra: “Het voordeel van een grote organisatie is dat er veel praktijken zijn om van te leren. Zo’n visitatie of consultatie laat je zien waar je staat. Je leert van hoe een ander het doet.” Veelers: “Vanwege corona kunnen we nu geen mensen van andere Carmelscholen uitnodigen op onze locatie. Misschien gaan we alvast online beginnen. Het lijkt mij ook leerzaam om uit te wisselen met mensen van buiten Carmel. Uiteindelijk hebben we allemaal dezelfde doelen.”

Externe experts

Bij de vormgeving van de schoolexaminering liet Carmel zich inspireren door Dominique Sluijsmans en Desirée Joosten-Ten Brinke , die een kwaliteitspiramide voor het toetsen ontwikkelden. “De piramide laat het hele toetsbouwwerk in samenhang zien en is daarom een heel handige kapstok”, zegt Spoelstra. De binnenste driehoek van de piramide bevat de vier bouwstenen voor de inhoud: kwaliteit van het toetsbeleid (de visie op toetsing); kwaliteit van het toetsprogramma (de samenhang tussen toetsen binnen een leerroute en de borging van de functies van toetsing); kwaliteit van toetsen (de gehele toets); en kwaliteit van toetstaken (de opdracht of vraag in een toets). De driehoek daaromheen is de vijfde bouwsteen: de toetsorganisatie. De buitenste driehoek bevat de zesde bouwsteen: de toetsbekwaamheid waarover alle actoren moeten beschikken om hun rol goed te kunnen vervullen. Spoelstra: “Als deze aspecten op orde zijn en samenhang hebben, heb je kwalitatief goede toetsing.” Carmel legde Sluijsmans en andere externe deskundigen hun kaders voor toetsdeskundigheid voor. Boezelman: “Die feedback hielp echt bij het bepalen van wat we in de cursussen toetsbekwaamheid willen terugzien: handelen binnen de kaders van het toetsbeleid van de stichting en de instelling, de toetscyclus kunnen doorlopen, het bewaken van de balans tussen summatief en formatief gebruik van toetsen, toetsbekwaam blijven.”

Tempoverschillen

Dit schooljaar moeten de examencommissies binnen de scholen starten. Bij het invoeren van het bestuursbesluit rondom toetsing en afsluiting is de ene school al verder dan de andere. Boezelman: “Met name de scholen die vertegenwoordigd zijn in de werkgroep Borging Kwaliteit Examens en Toetsing zijn al verder. We gaan nu ook de andere scholen benaderen om te kijken wat ze nodig hebben. Het doel is niet dat iedereen even ver is, maar dat iedereen er in elk geval mee bezig is.” Volgens Veelers is dat gelukt. “We willen die beweging graag gaande houden op school, zodat collega’s kritisch blijven kijken naar hun eigen toetsing.” Boezelman vindt dat het hele proces relatief snel is verlopen. “Het is goed dat de professionele leergemeenschap voor examensecretarissen er is, daar was echt behoefte aan. Hetzelfde geldt voor het format dat we hebben gemaakt voor het PTA. Het gaat ons niet om uniformiteit, maar om gemak: zo kan iedereen meer op dezelfde manier werken in het leerlingadministratiesysteem Somtoday. Daardoor wordt het gemakkelijker en maak je minder snel fouten.”

Zoek draagvlak

“Je moet geen dingen over de schutting gooien en zeggen: zo gaan we het doen”, zegt Veelers. “Dat geldt ook op het locatieniveau. Wij presenteren als werkgroep op onze locatie een voorstel aan de vakgroepvoorzitters. Zij leggen het voor in hun vakgroep en komen terug met goede feedback. Dat helpt ons om tot één lijn te komen.”

Ook Boezelman vindt draagvlak belangrijk. Haar tip voor andere scholen: “Kijk naar de examenorganisatie, de technisch-juridische kant én naar het toetsbeleid. En laat een breed samengestelde groep de actielijnen van de VO-raad voor de schoolexaminering en het toetsbeleid vertalen. Inclusief leraren die vanuit de praktische kant meedenken.”