Weer naar school: geef leerlingen mentaal een goede start

Op 13 mei 2000 verwoestte een serie ontploffingen bij S.E. Fireworks de Enschedese wijk Roombeek. De ramp drukte nog jarenlang een stempel op de ontwikkeling van kinderen en jongeren in de wijk, zegt Martin Brouwer, pedagoog en directeur van Greijdanus Enschede. Destijds was hij intern begeleider op een basisschool in Roombeek. In die rol coördineerde hij de sociaal-emotionele begeleiding van leerlingen.

Perspectief

Martin ziet een duidelijke parallel tussen de vuurwerkramp en de coronacrisis. “Weliswaar is dit een wereldwijde pandemie en geen lokale ramp, maar het gevoel is hetzelfde: jongeren en volwassenen zitten in een crisis waar ze geen invloed op hebben, maar die wel een enorme impact heeft op hun dagelijks leven. Dus kijken ze massaal naar leiders en deskundigen voor perspectief.”

Duiding

Normaal vinden pubers dat perspectief op school. “Zij gebruiken persoonlijk contact met leraren en leeftijdgenoten om ontwikkelingen in de wereld te duiden. Dat contact is er nu maar ten dele. Met online onderwijs lijkt het of alles doorgaat, maar er is minder contacttijd en in die tijd hebben leraren veel technische en organisatorische dingen met leerlingen te bespreken. En ’s avonds virtueel rondhangen met vrienden is ook niet hetzelfde als een hele schooldag met je peers.”

Schade

“Gebrek aan contact kan leiden tot psychosociale problemen”, zegt Martin. “Niet bij alle leerlingen: er zijn leerlingen die thuis juist minder stress ervaren dan op school en leerlingen met gedragsproblemen die thuis beter werken. Maar terugdenkend aan de vuurwerkramp denk ik dat er veel leed is dat we niet zien. Bijvoorbeeld leerlingen in een onstabiele thuissituatie, voor wie school normaal een rustpunt is en die dat rustpunt nu missen. Of leerlingen die al langer worstelden met angstklachten of depressie en nu echt afhaken.”

Voorbereid

Hoe het mentaal met leerlingen gaat, blijkt pas als de school weer open is, denkt Martin. Hij verwijst naar onderzoek naar gevolgen van de vuurwerkramp. “Ook informatie van de GGD, het Nederlands Jeugdinstituut en jeugdzorg geven een beeld van wat we kunnen verwachten. Het is belangrijk dat we daar op school op voorbereid zijn. Ik heb hierover in online teammeetings met onze leraren de afgelopen tijd veel gesproken.”

Moment markeren

Als de school weer opengaat, kunnen docenten niet doen alsof het business as usual is, zegt Martin. “Sociaalpsychologisch is het goed om aan leerlingen te bevestigen: jouw ervaringen kloppen, dit is een extreme tijd. Dat maak je ook duidelijk door het moment te markeren. Op de school waar ik werkte tijdens de vuurwerkramp, hebben we met leerlingen een boom geplant. Op het Greijdanus maken we een kunstwerk: denk aan een spiegel waar iedereen zijn naam op schrijft of een speksteen waar iedereen een stukje uitbikt. Medewerkers kiezen binnenkort via een stemming uit drie ontwerpen van collega’s. Het winnende ontwerp wordt door alle 200 leerlingen en 25 medewerkers uitgevoerd. Op de eerste dag eten we ook samen gebak op het plein, om te vieren dat we elkaar weer ontmoeten. Daar maakt de conciërge een plan voor, volgens de coronaregels natuurlijk.”

Groepsvorming

In de klas is de draad ook niet zomaar op te pakken, vermoedt Martin. “Jongeren hebben los van elkaar veel meegemaakt. Ik denk dat klassen het hele proces van groepsvorming (hoe wordt de klas één groep?) opnieuw zullen doorlopen. Dat proces begeleiden we zoals we dat ook aan het begin van het schooljaar doen, compleet met het introduceren van onze schoolregels. Mentoren vervullen daarbij een belangrijke rol. Wij beginnen elke schooldag al met een halfuur mentoraat, maar we overwegen de eerste tijd extra mentoruren in te roosteren. Verder gebruiken we de periode tot de zomervakantie om de socialisatie te herstellen. Dat doen we door veel interactieve werkvormen te gebruiken, samenwerking te bevorderen en door reflectie en gesprek.”

Groepsplan

Zien leraren dat een leerling niet lekker in zijn vel zit, dan pakken ze het groepsplan erbij. Dat is een bestaand plan waarin voor elke leerling uit een klas van Greijdanus Enschede is beschreven welke factoren de ontwikkeling bevorderen. Is de leerling bijvoorbeeld gebaat bij een rustige werkplek of meer ondersteuning van ouders? Die suggesties zetten de leraren als eerste in. Als dat onvoldoende helpt, schakelen ze de leerlingbegeleiders in, eventueel gevolgd door externe begeleiding.

GGD

Kijkend naar de nasleep van de vuurwerkramp verwacht Martin de eerste tijd nog niet veel emotionele problemen bij leerlingen te zien. “Dat komt waarschijnlijk pas na de zomer. Na de vuurwerkramp hadden veel leerlingen aanvullende sociaal-emotionele begeleiding van GGD en jeugdzorg nodig. In ons maandelijks overleg heb ik de GGD gevraagd ook in de coronacrisis meer naar voren te treden. Dat gaat gebeuren: de GGD heeft inmiddels met alle scholen in Enschede contact gelegd.”

Afwijkende leerresultaten

Een tip van Martin is om voorbereid te zijn op afwijkende leerresultaten. “Na de vuurwerkramp zag je dat leerlingen op verschillende manieren probeerden te ontsnappen aan de situatie. Sommigen stortten zich op hun schoolwerk en gingen ineens beter presteren. Anderen konden juist geen concentratie opbrengen en hun resultaten zakten weg. Dat duurde anderhalf tot twee jaar, toen was het patroon weer normaal.