IPTO: Dalende trend in aantal onbevoegd gegeven lessen

Positieve trends zichtbaar in benoembaar gegeven lessen en onbevoegdheidspercentage

Nu dit onderzoek voor de achtste keer wordt uitgevoerd, wordt het steeds beter mogelijk om trends te identificeren. Opvallend is dat na de eerste jaren van zeer positieve ontwikkelingen in het percentage onbevoegd gegeven lessen en het percentage benoembaar gegeven lessen, dit inmiddels stabiliseert. De mooie trend die hierin te zien is over acht jaar, laat zien dat schoolbesturen zich hier met succes voor hebben ingespannen. Ook de acties vanuit de Landelijke Werkgroep Bevoegdheden VO hebben hieraan bijgedragen. Denk aan het mogelijk maken voor pabo-gediplomeerden om middels een aanvullend certificaat bevoegd les te kunnen geven in delen van het vmbo, het verbeteren van de samenwerking tussen schoolbesturen en lerarenopleidingen en meer maatwerk in de lerarenopleidingen door onder andere beter gebruik te maken van Erkenning Verworven Competenties (EVC).

Vooral op het vmbo onbevoegde lessen

In het voortgezet onderwijs geeft 94,7% van de leraren uitsluitend bevoegd/benoembaar les. Van de lessen op het vmbo wordt 5,6% onbevoegd gegeven, tegenover 2,5% op de havo, en 1,8% op het vwo. Dit is vergelijkbaar met de afgelopen jaren. Het percentage in het vmbo is echter moeilijk te vergelijken met havo en vwo, doordat het vmbo in de meetperiode van acht jaar is overgestapt naar profielen, met profiel- en keuzevakken en aangepaste bevoegdheidseisen. Doordat er vaak nieuwe vakken ontstaan om aan te sluiten bij de actualiteit en de praktijk, is er voor sommige vakken (nog) geen bevoegdheid vastgesteld.

Tekortvakken vaakst onbevoegd gegeven

De vakken die het vaakst onbevoegd gegeven worden zijn nog steeds wiskunde, techniek, natuurkunde/scheikunde en maatschappijleer. De eerste drie zijn nadrukkelijk tekortvakken, waardoor veel scholen deze lesuren noodzakelijkerwijs opvullen met onbevoegde (vaak wel bekwame en benoembare) leraren. Het vak maatschappijleer betreft vaak een kleine aanstelling, waardoor het lastig is om daarvoor bevoegde leraren aan te trekken. Een toename in het percentage onbevoegd gegeven lesuren ten opzichte van 2020 is te zien bij de vakken tekenen, biologie, aardrijkskunde en Nederlands.

Doorstroom zichtbaar naar benoembaar en bevoegd

Het IPTO-onderzoeksrapport maakt een duidelijke doorstroom zichtbaar van leraren richting benoembaar en bevoegd. Van degenen die in 2020 onbevoegd lesgaven, gaf een kwart dezelfde les in 2021 benoembaar en een derde gaf inmiddels bevoegd les. Van degenen die in 2020 benoembaar lesgaven doet ruim de helft dat in 2021 nog, en ongeveer een derde geeft in 2021 bevoegd les.

Structurele wijzigingen in stelsel noodzakelijk

Hoewel de meting een kleine daling laat zien in het aantal onbevoegd gegeven lessen, is het voor een aantal vakken nog steeds lastig om bevoegde leraren te vinden. De VO-raad vindt dat meer ruimte en flexibiliteit nodig is in het stelsel van bevoegdheden en opleidingen. Dit om aan te sluiten bij ontwikkelingen in het onderwijs en recht te doen aan diversiteit van leerlingen, leraren en scholen. In het werkplan Samen voor het beste onderwijs van december 2022 zijn hierover afspraken gemaakt. Denk aan het vormgeven van een maatwerkprogramma door de lerarenopleiding voor vakmensen met een mbo-4 diploma die les willen geven in praktijkvakken in het vmbo en praktijkonderwijs. Andere afspraken betreffen het inrichten van experimenteerruimte omtrent oplossingen voor knelpunten in het bevoegdhedenstelsel en het via wetgeving oplossen van bekende knelpunten in het bevoegdhedenstelsel voor met name de beroepsgerichte vakken en praktijkgerichte programma’s in het vmbo.

Tegelijkertijd geven de onderzoekers ook aan dat het onmogelijk lijkt om een niveau van 0% onbevoegd gegeven lesuren te bereiken. Zo kan er in een school altijd sprake zijn van onverwacht vertrek van een leraar, waarvoor een tijdelijke oplossing moet worden gezocht. Er zal daardoor altijd een paar procent frictieruimte zijn. Daarnaast is het lerarentekort een factor die de cijfers kan vertekenen, doordat sommige tekortvakken mogelijk door een tekort aan leraren minder gegeven worden.