Lessen trekken uit een pandemie: onderwijs is een cruciale sector

De VO-raad roept het kabinet dan ook op om lering te trekken uit deze kostbare crisis, waarbij we aansluiten bij de lessen die de OVV formuleert, en onderstreept het belang van een goede voorbereiding op eventuele nieuwe crises. De goede afspraken en intenties voor het onderwijs die zijn gemaakt na afloop van de pandemie mogen niet, zoals nu dreigt, in de la belanden.

Tunnelvisie

In haar onderzoeksrapport schets de OVV een kritisch beeld. Niet alleen bij de start van de pandemie, maar ook toen de pandemie een langdurige karakter kreeg en de vaccinatiegraad toenam, bleef de capaciteit van de zorg het uitgangspunt voor de kabinetsaanpak en liet het kabinet zich exclusief adviseren door de medische experts van het Outbreak Management Team (OMT). Er was onvoldoende oog voor de impact van het coronabeleid op het onderwijs en andere maatschappelijke sectoren, ondanks de grote zorgen en signalen die hierover werden geuit. Ook werden besluiten over het opschalen of juist weer afschalen van de maatregelen slecht onderbouwd en gecommuniceerd, zo concludeert de OVV.

Lering trekken uit een crisis

De raad formuleert vijf lessen uit de coronacrisis en roept op om deze in de voorbereiding op toekomstige langdurige crises ter harte te nemen:

1. Maak bij een langdurige crisis de aanpak breed en betrek alle relevante sectoren bij advies en besluitvorming.
2. Investeer in scenariodenken als hulpmiddel in situaties van grote onzekerheid.
3. Kies (binnen de crisisorganisatie) voor een onafhankelijke informatie- en adviesfunctie.
4. Maak scherp onderscheid tussen de beleidsmatige en operationele aansturing.
5. Neem mensen mee in de moeilijke keuzes die worden gemaakt.
    

Gevolgen nog dagelijks voelbaar in het onderwijs

Tot op de dag van vandaag zijn de gevolgen van corona voelbaar in de scholen. De covid-pandemie heeft laten zien dat de sociale functie van het onderwijs essentieel is voor het welbevinden en de leermotivatie van leerlingen. Grote groepen leerlingen worstelen daar nog steeds mee en zitten aanmerkelijk minder goed in hun vel. Dit weerspiegelt zich uiteindelijk ook in de resultaten en gevolgde leerroutes van leerlingen. Alle enorme inspanningen van iedereen in en om het onderwijs ten spijt: de pandemie en de daarmee gepaard gaande (geheel of gedeeltelijke) schoolsluitingen hebben voor veel leerlingen en onderwijsprofessionals de schooljaren 2019/2020, 2020/2021 en 2021/2022 negatief gekleurd. De VO-raad vindt daarom dat er bij een eventuele nieuwe crisis veel meer oog en oor moet zijn voor het voorkomen van deze negatieve gevolgen voor de ontwikkeling en het welbevinden van leerlingen en onderwijsprofessionals.

Uitvoering wendbaarheidsagenda stokt

De ervaringen met de coronapandemie laten zien dat het belangrijk is om op voorhand na te denken over hoe het vermogen om te kunnen reageren op een onvoorspelbare situatie of crisis vergoot kan worden. De Onderzoeksraad pleit daarbij voor aandacht voor de lange termijn en het werken in scenario’s. De aanpak van een goede ventilatie en een gezond binnenklimaat van schoolgebouwen is zo’n voorbeeld en vergt een langjarige - op preventie - gerichte aanpak.

Eind juni 2022 hebben het ministerie van OCW en onderwijsorganisaties in een sectorplan COVID-19 afspraken gemaakt over hoe in de toekomst om te gaan met de coronapandemie, waarbij rekening wordt gehouden met vier scenario’s in oplopende zwaarte. Uitganspunt hierbij is dat ook als bij een nieuwe uitbraak forse maatregelen noodzakelijk zijn, leerlingen fysiek naar school blijven gaan, al is dat niet meer allemaal tegelijkertijd. Scholen hebben op basis van dit sectorplan COVID-19 in overleg met de medezeggenschap een draaiboek opgesteld dat in tijden van een dreigende pandemie van stal gehaald kan worden.

Sinds de laatste maatregelen zijn afgeschaald, blijft het echter stil rondom deze zogenoemde wendbaarheidsagenda. De VO-raad blijft aandringen op het belang van meer veerkracht in het onderwijssysteem om beter voorbereid te zijn op nieuwe uitbraken of crises. Zo heeft de geringe flexibiliteit in het huidige examenstelsel geleid tot ingrijpende – ad-hoc – besluiten zoals het vervallen van het CE of het invoeren van een ‘duimregeling’. De beperkingen van de organisatie en uitvoering van dit fijnmazige stelsel zijn tijdens de covid-pandemie uitdrukkelijk in beeld gekomen.

Vanwege interne verdeeldheid in de Kamercommissie die dit zou moeten onderzoeken is het besluit over een parlementaire enquête over de verkiezingen heen getild. Het (demissionaire) kabinet zal naar verwachting nog wel reageren op de rapporten van de OVV.