Onderwijsraad: pak taal en rekenen duurzaam en compleet aan

De basisvaardigheden van jongeren staan onder druk. Een ontwikkeling die, zo constateert ook de Onderwijsraad, te maken heeft met factoren binnen en buiten het onderwijs. Zo brengen jongeren veel meer tijd door ‘achter een scherm’ met gevolgen voor hun concentratievermogen, en zijn de verschillen tussen leerlingen groter, wat nog eens versterkt werd door de coronacrisis.

Zicht ontbreekt

Juist omdat de kwaliteit van het taal- en rekenonderwijs door veel factoren wordt bepaald is een duurzame, integrale benadering van taal en rekenen nodig. De VO-raad ondersteunt het pleidooi voor structurele en duurzame aandacht, in plaats van incidentele impulsen vanuit de overheid. Op dit moment ontbreekt volgens de Onderwijsraad goed zicht om te kunnen bepalen wat er nu precies aan de hand is en wat er moet gebeuren. Zowel scholen als de overheid hebben daarmee onvoldoende houvast om problemen rondom de beheersing van taal en rekenen goed in beeld te krijgen en aan te pakken. De diverse ‘ijkpunten’ die er op dit moment zijn, zoals de Eindtoets (doorstroomtoets), het Referentiekader taal en rekenen en de eindexamens in het voortgezet onderwijs en internationale onderzoeken zoals Pisa, zijn vanwege hun verschillende scope, opzet en belang dat leerlingen eraan hechten, onderling niet goed vergelijkbaar en geven geen compleet beeld. Cijfers die wel beschikbaar zijn, stemmen op onderdelen somber. Een blijvende focus op taal en rekenen vraagt dan ook om een goede monitoring van de beheersing van taal en rekenen op landelijk én schoolniveau.

De VO-raad benadrukt het belang voor ‘de juiste volgorde der dingen’: eerst zicht op de feitelijke situatie en problematiek, vervolgens een duidelijke opdracht en heldere doelen en dan – als sluitstuk - extra aandacht vanuit het externe toezicht. Wat niet werkt is als de inspectie zonder een onderliggende analyse van oorzaken scholen aan gaat spreken op de basisvaardigheden.

Ook moet er een passend financieel regime komen, zodat alle scholen gericht en duurzaam werk kunnen maken van het opkrikken van de basisvaardigheden. De subsidie van 114 miljoen voor inzet op basisvaardigheden in het vo die op basis van loting werd toegekend is hier geen goed voorbeeld van.  

Taal en rekenen horen in alle vakken thuis

Het belang van de beheersing van taal en rekenen van Nederlandse jongeren kan nauwelijks worden overschat, benadrukt de Onderwijsraad. De raad beschouwt daarbij taal en rekenen als complexe brede vaardigheden, die ook in verbinding met andere leergebieden tot ontwikkeling komen. Bekend is dat de Onderwijsraad geen voorstander is van een smalle focus op taal en rekenen. In eerdere adviezen sprak hij zich uit over het belang van brede onderwijskwaliteit en de brede maatschappelijke opdracht aan scholen. Beheersing van taal en rekenen is echter voorwaardelijk voor het leren van andere vakken en leergebieden, en een noodzaak om goed te kunnen deelnemen aan het onderwijs en later in de samenleving. Omdat de ontwikkeling van taal en rekenen een opdracht voor de hele school is, horen taal- en rekenactiviteiten niet alleen thuis in de taal- of rekenles maar ook in andere vaklessen, stelt het adviesorgaan. Iedereen in en om de school moet deze opdracht in het vizier hebben.
 
De Onderwijsraad heeft zich gebogen over de vraag hoe het onderwijs de beheersing van taal en rekenen onder leerlingen duurzaam kan verbeteren. 

Wat adviseert de Onderwijsraad concreet?  

1. Wees klip-en-klaar over de opdracht voor taal en rekenen
   De Onderwijsraad adviseert glasheldere doelen voor taal en rekenen te formuleren. Daarnaast moet de beheersing van taal en rekenen stelselmatig gemonitord worden om het onderwijs hierin structureel te kunnen evalueren en verbeteren. Onderwijsbesturen moeten systematisch gegevens verzamelen over de kwaliteit van het taal- en rekenonderwijs op hun scholen en inzichtelijk maken welke beheersingsniveaus in taal en rekenen de scholen en opleidingen bereiken met hun leerlingen en studenten. De Inspectie zou hier scherper op moeten toezien.  
2. Veranker taal- en rekenonderwijs in andere vakken en leergebieden
   Taal en rekenen moeten stevig verankerd worden in onderwijs in andere vakken en leergebieden. Deze geïntegreerde aanpak moet een plek krijgen in de landelijke einddoelen en niveaus die op dit moment bijgesteld worden en is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle leraren in elke school. Daarvoor is een duidelijke visie van scholen, opleidingen en besturen belangrijk. De VO-raad heeft aangedrongen op voortvarendheid in het curriculumtraject.
3. Stel hoge eisen aan het uitstroomniveau van taal en rekenen aan lerarenopleidingen
   Het is belangrijk dat afstudeerders van lerarenopleidingen startbekwaam zijn om goed taal en rekenonderwijs te verzorgen. De Onderwijsraad beveelt daarom een verplichte centrale eindtoets voor taal en rekenen aan voor pabo’s en tweedegraads lerarenopleidingen Nederlands en wiskunde. Deze eindtoets moet een theorie- en een praktijkcomponent bevatten.
4. Versterk het professioneel handelen in taal- en rekenonderwijs
   De Onderwijsraad adviseert in te zetten op voortdurende, effectieve professionalisering van leraren voor taal en rekenen. De schoolomgeving moet dit ondersteunen. Ook moeten wetenschap en onderwijspraktijk steviger met elkaar verbonden worden. Veel van wat uit wetenschappelijk onderzoek bekend is over effectief taal- en rekenonderwijs, bereikt de praktijk niet of nauwelijks. Terwijl het juist belangrijk is dat de inzichten uit de wetenschap hun beslag krijgen in de praktijk en omgekeerd.
    

De Kennistafel Effectief Leesonderwijs zet zich al actief in voor verbinding van wetenschappelijke kennis en de onderwijspraktijk.

Samenvatting Taal en rekenen in het vizier