Schoolleider en bestuurder hebben cruciale rol als het gaat om leesonderwijs
14 maart 2023
Effectief leesonderwijs is van groot belang voor de ontwikkeling van kinderen. In Nederland maken we ons zorgen om de kwaliteit en resultaten van het leesonderwijs, van zowel basisschoolleerlingen als leerlingen in het voortgezet onderwijs. De Kennistafel Effectief Leesonderwijs heeft de aanwezige wetenschappelijke kennis over effectief leesonderwijs verzameld. Om deze kennis op een behapbare manier aan te bieden, is de Kwaliteitswaaier ontwikkeld. De Kennistafel Effectief Leesonderwijs is een initiatief van de PO-Raad, VO-raad en het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO).
De Kwaliteitswaaier is een instrument die in zowel het primair als het voortgezet onderwijs gebruikt kan worden om effectief leesonderwijs te bieden. In een dubbelinterview met Mirjam Snel, voorzitter van de Kennistafel Effectief Leesonderwijs en werkzaam bij Hogeschool Utrecht, en Cristel Wieman, bestuurder van Stichting Klasse en lid van de Kennistafel, wordt duidelijk dat de Kwaliteitswaaier vooral een praktische tool is voor meerdere rollen in het onderwijs.
In een recent interview met Dirk Speelman, interim bestuurder bij VariO Onderwijsgroep in Emmeloord, vertelde hij enthousiast over hoe het leesonderwijs bij de Bonifatius Mavo is ingericht. Dirk heeft aangegeven dat hoewel hij de Kwaliteitswaaier een geweldig product vindt, het leesonderwijs pas echt kan verbeteren als iedereen in de school het nut en de noodzaak ervan begrijpt.
“De Kennistafel is een groep onderwijs- en onderzoeksprofessionals die heel divers en daarmee uniek is. Deze unieke groep brengt een uitwisseling tot stand tussen wetenschappelijke onderzoekers van hogescholen en universiteiten en mensen uit de praktijk. We zijn in 2020 opgericht en tijdens COVID online begonnen. Na in het eerste jaar een visie te hebben opgeleverd, is de afgelopen jaren alle informatie over een goede leesontwikkeling verzameld en in een samenhangend verhaal gepubliceerd,” vertelt Mirjam: “De Kwaliteitswaaier is bedoeld om verbinding te creëren tussen de verschillende rollen in het onderwijs. Het mooie aan de waaier is, dat deze participatief tot stand is gekomen met feedback van alle actoren.”
De Kwaliteitswaaier is bedoeld om verbinding te creëren tussen de verschillende rollen in het onderwijs.
Mirjam vervolgt: “Hoewel de waaier geen nieuwe informatie bevat, is deze bijzonder in de manier waarop alle informatie is samengebracht en geschikt is gemaakt voor verschillende lagen in het onderwijs. Het is een praktisch handvat, onderbouwd met onderzoek en gefundeerd met bronvermeldingen. Het biedt houvast bij het maken van de juiste keuzes: wat doen we als bestuur wel en wat nog niet? Wil je als school effectief leesonderwijs verzorgen? Dan is er een samenhang en verbinding van de vier verschillende actoren nodig.” Mirjam merkt hoe belangrijk de rol van de schoolleider en de bestuurder is als het gaat om goed leesonderwijs: “Zij hebben een cruciale rol als het over goed leesonderwijs gaat. Zij zijn het hitteschild en de motor voor het brede draagvlak voor goed leesonderwijs op school. Daarom heeft de Kwaliteitswaaier al die lagen. Tijdens een studiedag over leesonderwijs kan de Kwaliteitswaaier als leidraad dienen. Investeren en opleiden op het gebied van taal en lezen is ontzettend belangrijk.”
Cristel vult aan: “Goed leesonderwijs mag niet afhankelijk zijn van slechts één leerkracht. We hebben iedereen in alle lagen nodig. Je kunt het alleen samen doen. Waarin de schoolleider een belangrijke rol speelt in het uitdragen van de gezamenlijke visie en het bestuur faciliteert en ondersteunt. Op deze manier kunnen we voorkomen dat leesonderwijs verder verslechtert. Met de Kwaliteitswaaier is het integraal aanbod leesonderwijs overzichtelijk vormgegeven, opgebouwd uit bouwstenen en lagen.” Volgens Cristel is goed leesonderwijs onderdeel van de basisvaardigheden: “Plezier in lezen én goed lezen vergroot de wereld van een kind. De leeswereld is voor een kind oneindig groot. Het biedt een kind zelfinzicht en bevordert kansengelijkheid. Het is de beste start in het leven en zorgt voor grotere gelijkheid. Daar hebben we een lange adem voor nodig. Leesonderwijs is niet alleen voor nu, maar voor altijd.”
Met de Kwaliteitswaaier is het integraal aanbod leesonderwijs overzichtelijk vormgegeven, opgebouwd uit bouwstenen en lagen.
In het Voortgezet Onderwijs ondervindt Dirk ook genoeg uitdagingen: "Binnen het VO is het een kwestie van balanceren tussen alle eisen vanuit het ministerie, de inspectie en niet te vergeten de ouders. Iedereen vindt alles even belangrijk: basisvaardigheden, bewegingsonderwijs, burgerschap, kansengelijkheid, leesonderwijs, voeding en internationale schakelklassen. Leerkrachten willen op een zo goed mogelijke manier invulling geven aan hun vak. Als bestuurder is het dan belangrijk om rust te bewaren en keuzes te maken in al die extra wensen en eisen van buitenaf. Op deze manier heeft wat je wél samen oppakt, meer kans van slagen.”
Dirk vervolgt: "Bij de Bonifatius Mavo is er een bewuste keuze gemaakt om het verbeteren van het leesontwikkeling als speerpunt aan te pakken. We lezen op school twee uur per week, allemaal tegelijkertijd, echt iedereen doet mee: 450 leerlingen, leerkrachten, conciërge, ICT-afdeling, schoolleider, enzovoorts. Dit doen we op verschillende tijden gedurende het schooljaar, zodat ieder vak over het jaar gezien af en toe een uurtje mist. Er is dus geen apart programma, maar de hele school heeft het initiatief omarmd. Op dit moment is de grote winst dat we van ouders horen dat leerlingen thuis weer meer zijn gaan lezen." Dirk benadrukt ook het belang van de rol van de bestuurder bij het slagen van zo’n initiatief: "Als de bestuurder er echt voor gaat, wordt de continuïteit van het project gegarandeerd. Alleen op deze manier kan leesonderwijs bijdragen aan de verbetering van de leesontwikkeling van onze leerlingen. We monitoren de ontwikkeling met CITO-toetsen en natuurlijk het centraal examen."
1. Prioriteer effectief leesonderwijs binnen de organisatie en formuleer amibities
2. Schep voorwaarden voor effectief leesonderwijs, faciliteer en geef verantwoordelijkheid aan de schoolleiders: inspireer en denk mee
3. Stimuleer effectief leesonderwijs binnen de organisatie door met de schoolleider in gesprek te gaan over het leesbeleid en vergeet daarbij niet de ouderbetrokkenheid
Cristel is blij met de koers en richting van de Kennistafel en de Kwaliteitswaaier: “Als een school op zoek is naar onderbouwde ondersteuning, dan is deze waaier dé oplossing. Kinderen hebben recht op goed onderwijs, zodat ze later een gelijke kans hebben in onze maatschappij. Vraag je je als bestuurder af: zijn wij effectief genoeg op leesonderwijs? Doen we als bestuur de juiste dingen? Pak dan de waaier! Het belang van lezen ziet iedereen in. Alleen kiest nog niet elke school een effectieve aanpak. De Kwaliteitswaaier wijst scholen de juiste richting.”
De Kennistafel focust nu op zichtbaarheid en aandacht voor de Kwaliteitswaaier, zodat er in de praktijk nog beter mee gewerkt wordt: “Om goed leesonderwijs uit te dragen, is het belangrijk om de Kwaliteitswaaier te delen met alle organisaties die actief zijn binnen onderwijskwaliteit. Zo hebben we kennis gedeeld met verschillende pabo´s en houden we als Kennistafel een presentatie tijdens de Avond van de leraar. “We waren ook te vinden op ResearchED, het leukste en meest leerzame onderwijscongres in Nederland,” zegt Cristel enthousiast. “Én er komt nog een webinar voor bestuurders (inmiddels geweest). We willen ervoor zorgen dat alle besturen kennis hebben van de inhoud.”