Maatwerk

Binnen de huidige wet- en regelgeving is al veel mogelijk op het vlak van maatwerk. Zo kunnen scholen flexibele leerroutes bieden, die aansluiten bij de interesses, talenten en/of het ontwikkeltempo van individuele leerlingen. Hierbij krijgen leerlingen bijvoorbeeld de mogelijkheid om langzamer of sneller door het onderwijsprogramma te gaan, waarbij vakken ook eerder kunnen worden afgerond met een examen. Ook is het mogelijk voor leerlingen om een of meerdere vakken op een hoger niveau te volgen (of extra vakken op een lager niveau). Daarnaast kunnen ze extra stof of activiteiten krijgen aangeboden en/of examen doen in extra vakken. Dit alles biedt leerlingen de kans zich op eigen tempo optimaal te ontwikkelen en uitdaging en verdieping te zoeken in vakken waar ze interesse in en/of talent voor hebben.

De VO-raad zet zich in voor verdere flexibilisering, om zo meer ruimte voor maatwerk te creeren. We pleiten bijvoorbeeld voor een flexibelere inrichting van het CE en flexibelere doorstroommogelijkheden tussen onderwijsniveaus in het vo (bijvoorbeeld: meer brede brugklassen).

De VO-raad zet zich al geruime tijd in voor een maatwerkdiploma. Kern van dit idee is dat het mogelijk wordt voor leerlingen om vakken op verschillende niveaus af te ronden (dus hoger én lager) en dat dit zichtbaar wordt gemaakt op het diploma. Een havoleerling kan dan bijvoorbeeld een of meerdere vakken waarin hij goed is op vwo-niveau afronden, en/of een enkel vak op een lager niveau doen. Op het diploma staat op welk niveau hij welk vak heeft afgerond.   

Het verzoek van toenmalig staatssecretaris Dekker om het idee verder uit te werken en met een plan te komen resulteerde in de notitie ‘Diploma op maat – ruimte voor talent in het vo’. In deze notitie schetst de VO-raad de contouren van het maatwerkdiploma en de benodigde vervolgstappen.

Eind 2015 nam de Tweede Kamer een motie aan die het maatwerkdiploma mogelijk moet maken. Ondanks harde kritiek van de Onderwijsraad kondigde Dekker in februari 2016 aan deze motie uit te willen voeren door leerlingen expliciet het recht te geven om een aantal vakken op een (alleen) hoger niveau af te ronden, en dit zichtbaar te maken op het diploma. Ook wilde Dekker een experiment starten waarbij leerlingen die relevante vakken op een hoger niveau hebben afgerond, toegang krijgen tot specifieke hogere opleidingen. In april 2016 sprak de vaste Kamercommissie voor onderwijs hierover tijdens een rondetafelgesprek met onder meer de VO-raad en met drie vo-scholen, die inspirerende voorbeelden van hun maatwerk lieten zien. Vervolgens was er in de Tweede Kamer een debat over het maatwerkdiploma en flexibilisering van het vo.

In 2017 en 2018 deden 30 scholen mee aan de pilot 'Recht op maatwerk'. Op deze scholen hebben leerlingen het recht gekregen om vakken op een hoger niveau te volgen, sneller door de stof te gaan en / of in meer vakken examen te doen. Hiervan is veelvuldig gebruik gemaakt door de leerlingen en de ervaringen zijn positief. Lees ook het magazine Maatwerk en de publicatie 'Aan de slag met maatwerk'.  

Behaalde successen uit de pilot zijn onder andere dat sinds schooljaar 2016-2017 op het diploma vermeld wordt of er vakken op een hoger niveau zijn afgerond (voorheen was dat enkel te zien op de cijferlijst). En dat sinds schooljaar 2017-2018 leerlingen die examen doen in een vak op een hoger niveau, dat vak mogen herkansen op hun oorspronkelijke niveau. De examenscores van leerlingen die vakken afronden op een hoger niveau worden gecompenseerd in het leerresultatenmodel.

In het regeerakkoord van kabinet Rutte III stond dat er onderzoek verricht zal worden naar ‘de voor- en nadelen van een brede invoering van diploma’s met vakken op verschillende niveaus.' Het onderzoeksrapport van SEO economisch onderzoek en Oberon hierover verscheen begin juli 2020. In het huidige coalitieakkoord is opgenomen dat er ruimte wordt gegeven voor een maatwerkdiploma. 

De VO-raad heeft zich daarnaast ingezet voor een plusdocument, waarin leerlingen zichtbaar maken hoe zij hebben gewerkt aan hun brede vorming. Bijvoorbeeld door het benoemen van de extracurriculaire activiteiten die ze hebben gevolgd en het beschrijven van hun competenties, vaardigheden en bijzondere talenten. Het plusdocument biedt zo een beter, breder beeld van de talenten van leerlingen. In het sectorakkoord VO 2014-2017 is afgesproken dat scholen hun leerlingen een dergelijk plusdocument meegeven naast hun diploma.

In de Sectorrapportage VO 2023 staat meer informatie over in hoeverre scholen al maatwerkmogelijkheden aanbieden en hoeveel leerlingen hiervan gebruik maken. Hoeveel leerlingen sluiten bijvoorbeeld een of meerdere vakken op een hoger niveau af?