Ten grondslag aan het Kamerdebat ligt een gedegen Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) uit 2022. Daaruit blijkt dat er van alles niet goed gaat. Er is sprake van onduidelijke doelen vanuit de overheid, de rollen van de verschillende spelers zijn niet helder, de sector bezwijkt onder een sturingsoverload en de politiek is wispelturig. Kortom: het stelsel zoals het is bedoeld, functioneert onvoldoende. Het gevolg is dat de overheid ondanks alle extra toezicht, nieuwe regels en subsidies het gevoel houdt te weinig ‘grip’ te hebben op wat er in de klas gebeurt. Hoe kan het dat de basisvaardigheden blijven dalen en we de trend niet weten te keren?
Tegelijk voelt de schoolbestuurder zich onbegrepen omdat onderwijs niet zo maakbaar en meetbaar is en alle tijdelijke subsidies, regels, toezichtskaders en menukaarten niet helpen om van scholen lerende organisaties te maken met voldoende professionele ruimte voor schoolleiders en leraren. De schoolbestuurder is steeds vaker voor tal van beleidsdoelen afwisselend doorgeefluik of buffer tussen overheid en school. Het leidt tot wat het IBO-rapport ‘beleidsresistentie’ noemt: scholen schermen zich af voor overheidsbemoeienis. Het gevolg is dat de overheid nog meer wil bijsturen, desnoods om schoolbestuurders heen tot direct in de klas? Hoe doorbreken we deze vicieuze cirkel?
In de achterliggende periode hebben we als VO-raad op allerlei manieren aan de politiek duidelijk gemaakt dat de oplossing niet is om het hele stelsel opnieuw te ontwerpen. Een fundamentele stelselherziening levert jarenlang gedoe en geruzie op zonder dat het onderwijs in de klas er beter van wordt. Onze oproep is: breng rust door politiek duidelijke doelen af te spreken, verminder de regeldruk, versterk het samenspel tussen overheid, besturen, schoolleiders en leraren en geef de sector vertrouwen. Durft de overheid dat vertrouwen te geven?
Schoolbestuurders beseffen heel goed dat dat vertrouwen niet vanzelfsprekend is en iets extra’s vraagt. Aan dat extra is de afgelopen periode hard gewerkt. Om te beginnen moet helder zijn wat de samenleving en de overheid van besturen mogen verwachten en waar besturen op aanspreekbaar zijn. Vorig jaar is er daartoe een beroepsprofiel voor bestuurders opgesteld. Hierin is vastgelegd wat er van een onderwijsbestuurder aan inhoudelijk, bestuurlijk en persoonlijk leiderschap verwacht mag worden. Op basis daarvan ontwikkelden PO-Raad, VO-raad en de Vereniging van Schoolbestuurders (VVOB) een accreditatiesystematiek. In het accreditatietraject stellen onafhankelijke auditoren vast of en hoe een bestuurder aan diens professionele ontwikkeling werkt en wat daarvan zichtbaar is in het handelen. De leden van de VO-raad besloten onlangs in hun Algemene Ledenvergadering om deze accreditatie als lidmaatschapseis te gaan hanteren, waardoor accreditatie verplicht wordt voor alle bestuurders in het voortgezet onderwijs. Een openbaar register gaat inzichtelijk maken of een bestuurder is geaccrediteerd. Ten slotte werken PO-Raad, VO-raad en de vereniging van toezichthouders (VTOI/NVTK) aan een aangescherpte governancecode met strengere eisen aan besturen over o.a. integriteit en samenwerking met andere besturen. Ook wordt de verantwoordelijkheid die schoolbesturen dragen voor bijvoorbeeld kwaliteitszorg en goed werkgeverschap duidelijker naar voren gebracht.
Met deze stappen laten bestuurders zien welke eisen ze aan hun beroep stellen, dat ze zich onafhankelijk willen laten toetsen op hun professionele houding, dat ze aanspreekbaar zijn en transparant verantwoording willen afleggen. Daarmee bouwen ze aan vertrouwen. Het woord is vandaag aan de politiek.