Bouwstenen voor duurzame schoolontwikkeling

Een samenhangend geheel van visie, probleem- en doelstelling zorgt voor focus en helpt bij het succesvol en duurzaam werken aan onderwijs- en schoolontwikkeling.

Iedere school stelt een meerjarige visie op. Deze visie geeft richting en focus voor de dagelijkse praktijk én jullie schoolontwikkeling. Het schept kaders en daarmee ruimte voor ontwikkeling. Eenvoud is hierbij cruciaal. Formuleer jullie visie zo dat iedereen deze begrijpt en er mee kan werken in de dagelijkse praktijk.

Om gericht te ontwikkelen, helpt het om concreet te formuleren welk probleem je wil oplossen. Immers, als er geen probleem is, waarom zou je dan veranderen? Samen met de schoolvisie geeft een goed uitgewerkte probleemstelling de richting waar je heen wil: de doelstelling.

Voor een succesvolle schoolontwikkeling is het belangrijk dat je een sterk, divers en autonoom ontwikkelteam samenstelt. In ieder geval bestaat het ontwikkelteam uit leraren en schoolleiding. Afhankelijk van het onderwerp zitten in dit team ook andere betrokkenen zoals leerlingen, ouders, OOP en onderzoekers.  

Naast een sterk ontwikkelteam is het samen kunnen werken aan de schoolontwikkeling cruciaal voor het slagen ervan. Zorg daarom voor voldoende (vaste) momenten waarop je met het ontwikkelteam bij elkaar komt om samen aan de slag te gaan en te evalueren.  

Het ontwikkelteam bestaat uit 5 tot 12 personen. Het ideaal is dat de leden:

• een leidende rol hebben, met een hoge mate van geloofwaardigheid, waarin het team van leraren en schoolleiding vertrouwen hebben.
• bedreven zijn in het opbouwen en smeden van relaties.
• een hoog gevoel van urgentie voelen en een grote wil om te veranderen.
• een afspiegeling zijn van de huidige diversiteit van de leerlingen en/of personeelspopulatie.
• expertise hebben in een van de volgende velden:
  • ervaring in het opzetten en doorvoeren van veranderingen;
  • actuele en historische kennis van de school;
  • kennisgedreven werken.
• Specifiek voor leraren:
  • ze zijn volhardend, ook bij uitdaging;
  • ze experimenteren graag;
  • ze staan open voor feedback;
  • ze zien leerlingen en collega’s als partners in dit proces.
     

Het is vaak lastig om vooraf in te schatten hoeveel tijd er nodig is voor het team. Voor het maken van een goede analyse en het maken van een plan is een minimum van 20 uur per persoon realistisch.  

Tools

• Profiel leden innovatieteam (pdf)

Een ontwikkeling doorvoeren in de hele school vereist vaardigheden in planning, ervaring in projectmanagement en investering van middelen. Dit wordt vaak onderschat. Een methodische en onderbouwde veranderaanpak die past bij de visie, schoolcontext en doelstelling helpt om de ontwikkeling succesvol door te voeren.   

Omdat bij schoolontwikkelingen het eindresultaat vooraf niet volledig duidelijk is, is het raadzaam om een iteratief proces van handelen, reflectie en bijsturing te hanteren. Op deze manier kun je inspelen op inzichten die je gedurende het ontwikkelproces opdoet.

Teams die continu het waarom, hoe en wat van de ontwikkeling communiceren, actief input ophalen en ervaringen en behoeften delen zijn succesvoller. Dat vraagt om een heldere communicatiestrategie. Let erop dat de communicatie aangepast is aan de doelgroep.

Tools  

• Er zijn diverse methodieken ontwikkeld speciaal voor schoolontwikkeling. Kies een aanpak die past bij jullie doel en schoolcontext. Bijvoorbeeld  LeerKRACHT, Datateam, Lesson study.
• Stappenplan communicatiestrategie
• Katern: vermogen om te veranderen
• Stappenplan communiceren over schoolontwikkeling

Schoolontwikkeling is een leerproces waarbij je vanuit kennis beslissingen wil nemen. Door continu met elkaar aan een kennisbasis te werken kun je onderbouwde keuzes maken, verklein je het risico op onnodige fouten en zorg je dat jullie resultaten bijdragen aan het oplossen van het probleem.  

Hetzelfde geldt voor kennis en vaardigheden over de veranderaanpak. Leraren (en schoolleiders) zijn over het algemeen niet opgeleid om veranderingen door te voeren buiten het eigen klaslokaal. Dit vraagt andere kennis en vaardigheden, zoals kennis van verandermanagement, strategisch denken en omgaan met weerstand.

Een goede analyse van welke kennis en vaardigheden in het team en de school nodig en aanwezig zijn is daarom essentieel. Het is niet erg als (nog) niet alle benodigde kennis en vaardigheden bij de start aanwezig zijn. Belangrijk is dat de ontwikkeling daarvan mee wordt genomen in het plan en dat de daarvoor benodigde tijd en middelen worden gefaciliteerd.

Schoolontwikkeling heeft de meeste kans van slagen als er voldoende draagvlak is voor de doelstellingen en de aanpak. Participatie van alle betrokkenen is daarbij randvoorwaardelijk.

Door alle betrokkenen mee te laten doen in het ontwikkelproces leer je wat de verschillende behoeften zijn en waar weerstand zit om mee te bewegen. Met een gedifferentieerde aanpak kun je inspelen op deze verschillende behoeften en zo continu werken aan het versterken van het draagvlak.

Gedurende het ontwikkelproces is de school niet in harmonie. De bestaande balans wordt verstoord tijdens en door dit proces. Leiderschap en betrokkenheid vanuit de schoolleiding is belangrijk om deze verstoringen te verzachten en rugdekking te geven aan het ontwikkelproces én het ontwikkelteam.   

Tools  

• Stappenplan ontwikkelvraagstuk analyseren
• Leerlingen betrekken:
  • We Own The School
  • Toekomstexpositie leerlingen
•     Ouders betrekken:
  • We Own The School

Schoolontwikkeling is succesvoller en duurzamer wanneer je kennisgedreven werkt. Dit doe je door de ontwikkeling continu te monitoren, relevante inzichten uit onderzoek te gebruiken en regelmatig te evalueren op de resultaten én het proces van de ontwikkeling. Het helpt hierbij om een onderzoeksvraag te koppelen aan je ontwikkelvraag.    

Kijk voor meer informatie over kennisgedreven werken en diverse onderzoeksinstrumenten op onze themapagina kennisgedreven werken.

Tools

• Bekijk de video: Waarom evidence-informed veranderen in het onderwijs.
• Kennisrotonde.nl
• Onderwijskennis.nl
• Katern: werken aan een lerende cultuur

Ontwikkelen in de school is een cyclisch en continu proces waarbij je verschillende fasen doorloopt.
Dit geldt ook voor de ontwikkeling van deze aanpak en bouwstenen van schoolontwikkeling. Deze aanpak is bedoeld om scholen handvatten te geven bij de aanpak van hun ontwikkelingen. Het is tot stand gekomen in een proces van leren vanuit (onderwijs)onderzoek en evalueren van onze aanpak met scholen. Deze aanpak en bouwstenen zijn continu in ontwikkeling en wordt regelmatig geüpdatet met nieuwe inzichten, praktijkvoorbeelden en instrumenten.   

Hieronder de literatuurlijst die wij gebruikt hebben bij het vormgeven van onze aanpak. Deze wordt regelmatig aangevuld.  

Arnett, T., Moesta, B., & Horn, M. B. (2018). The teacher’s quest for progress: how school leaders can motivate instructional innovation. Lexington: Christensen Institute.

Brand-Gruwel, S. (2019). Innovatie in het hoger onderwijs: hoe succes te maximaliseren? Onderwijsinnovatie, 1-3.

Ehlen, C., Van der Klink, M., & Boshuizen, E. (2015). Co-Creatie-Wiel: instrument voor succesvolle innovatieprojecten. Onderwijsinnovatie, 26-30.

Fullan, M. (2011). Choosing the wrong drivers for whole system reform. Seminar Series Paper No. 204 (pp. 1-22). Melbourne: Centre for Strategic Education.

Fullan, M. (2020). Leading in a culture of change. San Francisco: Jossey-Bass.

Godfrey , D. & Brown, C. (2019). An ecosystem for research-engaged schools. Reforming education through research. New York, NY: Routledge.   

Harris, A. (2012). Leading system-wide improvement. International Journal of Leadership in Education, 15:3, 395-401. doi:10.1080/13603124.2012.661879

Lodewick, J., Termorshuizen, T., De Visser, M., & Van den Broek, A. (2020). Meta-analyse 25 jaar ondersteuning bij schoolontwikkeling. Nijmegen: ResearchNed .

Ploegman, M. (2018). Belemmeringen voor innovatie in het basisonderwijs. Zandvoort.

Ros, A.,  Amels, J., Stallaert, M., Van de Stolpe & Volman, M. (2022). Leidraad Werken aan onderwijsverbetering. Evidence-informed naar een lerende organisatie in het primair onderwijs. Weten wat werkt en waarom. NRO

Rubin, S. C., & Sanford, C. (2018). Pathways to personalization. A framework for school change. Cambridge: Harvard Education Press.

Schouwenburg, F. (2015). Scholen om van te leren. Zoetermeer: Kennisnet.

Schwartz, K. (2017, february 26). Five Guidelines to Make School Innovation Successful. Opgehaald van KQED: https://www.kqed.org/mindshift/47587/five-guidelines-to-make-school-innovation-successful

Vodegel, F., Bosch, H. V., & Smid, G. (2011). Succesfactoren voor de aanpak van Onderwijsinnovatie. Onderwijsinnovatie, September, 25-29.

Vodegel, F., Bosch, H. V., & Smid, G. (2015). Integraal perspectief op onderwijsinnovatie. Onderwijsinnovatie, juni 2015, 34-39.

Waslander, S. (2007). Leren over innoveren. Overzichtsstudie van wetenschappelijk onderzoek naar duurzaam vernieuwen in het voortgezet onderwijs. Utrecht: VO-project Innovatie.