Hoe zetten we een les zo in dat je de leerlingen stimuleert om zelf na te denken over waar ze staan en hoe ze verder komen? En hoe maken we ons curriculum formatiever? Deze twee vraagstukken vormden de kern van het innovatietraject van Voortgezet Leren waaraan UniC meedeed. De school wilde haar eigen visie op de kaders van formatief evalueren verder ontwikkelen en uitvoeren, en formatief werken onderdeel maken van de schoolcultuur. Dat vraagt om een andere mindset en om vaardigheden zoals feedback geven en ontvangen. Ook vraagt het om de flexibiliteit om je les aan te passen als dat nodig is. Om leraren te helpen deze en andere formatieve vaardigheden te ontwikkelen, werd een ontwikkelgroep opgericht met leraren uit verschillende teams. Coördinator en organisator van deze ontwikkelgroep Jeske Weerheijm vertelt hoe ver ze zijn.
Verticale sprintgroep
“We probeerden eens per maand bij elkaar te komen om te brainstormen, dat werkte heel goed, want ieder lid was vraagbaak voor zijn eigen team en kon zo andere teamleden enthousiasmeren en kennis met hen delen. Ik hoefde dus niet in mijn eentje de kar te trekken.” In de werkgroep werden onderwerpen voor studiedagen bedacht, langetermijnplannen gemaakt en bekeken welke bestaande trainingen of cursussen konden bijdragen aan een formatieve cultuur. Jeske: “Tot december afgelopen jaar hebben we gewerkt aan een gemeenschappelijke taal over formatief werken dat nu als checklist wordt opgenomen in het schoolhandboek. Dit vormt een handvat voor leraren die hun les of lessenserie, en daarmee het onderwijsproces, wat formatiever willen maken.”
Ieder lid van de ontwikkelgroep is vraagbaak voor zijn eigen team en kan zo ook andere teamleden enthousiasmeren
Eigen leerlijnen
Los van het werk van de ontwikkelgroep, zijn op UniC ook leerlijnen ontwikkeld, door en voor leraren en gebaseerd op leervragen van de leraren zelf. Zo werkte Jeske samen met onderwijskundige Wessel Peeters de leerlijn formatief werken uit. “Deze leerlijnen, waaronder ook de leerlijnen ict en mentoraat, worden altijd door een interne of externe expert geleid”, aldus Jeske. “Het doel is dat alle leraren hetzelfde basisniveau beheersen. Van daaruit kijken we wat er nodig is om nog beter te worden.” In vijf bijeenkomsten bouwen tien tot twintig leraren per jaar aan hun formatieve vaardigheden. Wat ze leren, proberen ze uit in de les en wordt naderhand besproken. De training ‘formatief werken’ wordt sinds twee jaar door twee UniC-leraren gegeven waarvoor zij getraind zijn door een externe coach.
Formatieve vaardigheden
Gerben Zondergeld, docent natuur en natuurkunde geeft de formatieve training. “De deelnemers worden enthousiast van de bijeenkomsten omdat ze de mogelijkheden van formatief werken inzien en de training heel praktijkgericht is. Vooral de ‘zoekende’ leraren hebben veel aan praktijkvoorbeelden van onze leraren. Deze praktijkvoorbeelden laten andere leraren inzien dat ze ook echt uitvoerbaar zijn bij ons op school. Door de verschillende voorbeelden zien leraren wat er allemaal mogelijk is.” “Er is een vorm van intervisie en daarom maken we de groep niet te groot”, legt Jeske verder uit. “Het eerste jaar deden meer dan twintig collega’s mee, maar dat bleek te veel. Zo leren we zelf ook steeds hoe we de leerlijnen nog beter kunnen vormgeven.” Zelf geeft Jeske een workshop over formatief werken op het jaarlijkse zomerfestival dat de scholengroep voor leraren organiseert.
Rubric formatief evalueren
In de leerlijn vormt de rubric ‘formatief evalueren’ de rode draad van de trainingen. Deze bestaat uit vijf fases (verwachtingen, leerlingreacties, analyseren, communiceren en vervolgacties) waarover je als leraar moet nadenken. Doe je iets nog niet, soms of vaak? Jeske: “We gebruiken deze rubric constant en vaak doen collega’s al veel dingen formatief, zonder dat ze zich daarvan bewust zijn.” Gerben vindt de rubric een handig hulpmiddel. “Het helpt me om te zien waar ik sta en waar we als school naartoe willen. Het is een heldere methode waarmee deelnemers direct praktisch aan de slag kunnen gaan. De bijeenkomsten zijn ook bedoeld om collega’s te activeren om hiermee aan de slag te gaan en onder begeleiding stappen te kunnen zetten, vragen te stellen of ervaringen te delen.” Jeske: “Bij studiedagen over formatief werken vormt de rubric steeds het startpunt.”
De bijeenkomsten zijn ook bedoeld om collega’s te activeren om hiermee aan de slag te gaan en onder begeleiding stappen te kunnen zetten
Self-efficacy
Er is veel bereikt met formatief leren op UniC en ze blijven zich erin ontwikkelen. Jeske: “Dat moet ook, want we willen dat onze leerlingen steeds meer eigenaar zijn van hun eigen leerproces en dat alle leraren hen daarbij kunnen begeleiden. Zo dragen we ook bij aan hun self-efficacy; leerlingen weten waar ze staan, wat er van hen verwacht wordt en hoe ze daar komen. Ze moeten geloven in wat ze kunnen en formatief werken draagt daaraan bij.” Gerben: “Leerlingen zijn zich nu al veel bewuster over wat ze kunnen en waaraan ze nog moeten werken. Ze hebben hierin meer zelfvertrouwen. Ook als ze iets nog niet snappen, weten ze dat ze ermee aan de slag moeten. Over het algemeen zie ik dat leerlingen steeds beter worden in reflecteren, een nieuw plan maken, het plan uitvoeren en evalueren. Dankzij de reflectiemomenten waarin ze hun resultaten bekijken, leren ze steeds beter zelfregulerend werken.”
Doorstroombeleid
Jeske: “Het vorige schooljaar hebben we met alle leerjarenteams hard gewerkt om het doorstroombeleid helemaal vanuit de formatieve visie in te zetten en dat ook in alle leerjaren door te zetten. En dat is gelukt. Naast cijfers, die wat ons betreft maar een beperkt beeld geven van wat een leerling kan, werken wij met afgebeelde stoplichten. Die vullen leerlingen en leraren meerdere keren per jaar in. Die stoplichten komen ook in Magister, wat het, aangevuld met een inhoudelijke toelichting, voor ouders ook inzichtelijk maakt. Die stoplichten willen we gaan gebruiken om het oordeel ‘wel of niet over’ breder te onderbouwen.” Schooljaar 2023/2024 gaat de ontwikkelgroep aan de slag met een formatief beleid op toetsen.
Tips van Jeske
-
Zorg dat er een ontwikkelgroep is zodat je niet in je eentje de kar hoeft te trekken
-
Gebruik hulpmiddelen zoals deze zelfscan, waarmee collega’s kennis en ervaringen kunnen delen
-
Lees (online) artikelen en boeken over formatief werken zoals ‘Formative Assesment’ van Dylan William
-
Luister naar podcasts zoals de podcast over formatief werken met een buddysysteem
-
Stel onderzoeksvragen aan de Kennisrotonde, zoals over het effect van beoordelen op de ‘self-efficacy’ van leerlingen
-
Bezoek andere scholen (of kom naar UniC) en laat je inspireren