Van formatief werken word je een betere leraar, vinden teamleider en leraar scheikunde Rob en leraar wiskunde Corné. Maar je implementeert het niet van de een op de andere dag. Werken met een projectplanning helpt om overzicht te houden. Deze en andere inzichten en successen leverde een pilot in één vwo-3 klas op. De pilot krijgt een vervolg en formatief werken staat nu in de langetermijnvisie van de school.
Verbeterslag
Corné is projectleider van de werkgroep met leraren die vorig schooljaar aan de slag gingen met formatief werken. Uit een soort onvrede over zijn rol als leraar, verdiepte hij zich erin. “Leerlingen krijgen meer dan honderd toetsen in een jaar, leren heel kort van tevoren en zijn de lesstof een week later alweer kwijt”, vertelt hij. “Ik vroeg me af wat ik dan eigenlijk toevoeg in mijn lessen. Uit onderzoek blijkt dat formatief werken een verbeterslag oplevert. De lesstof beklijft beter en dat is wat je als leraar wilt. De podcasts van bijvoorbeeld Toetsrevolutie zijn voor mij een inspiratiebron, net als het expertisecentrum SLO en de Engelse pedagoog en emeritus hoogleraar Dylan Wiliam. ”
Deze pilot was een mooie eerste stap naar meer bewustwording bij leraren
Bewustwording
Corné gaf een presentatie over formatief werken aan de directie en toeval of niet, de schoolleiding had ook de ambitie om er iets mee te doen. “We zagen het voorstel van Corné om een pilot uit te voeren als een fantastische kans”, zegt Rob. “Formatief werken betekent eigenlijk dat je leert nog beter les te geven dan je al doet. Je checkt steeds of de leerlingen weten waar ze in hun leerproces staan, waar ze naartoe moeten en met welke instructie je hen daarbij kunt helpen. Deze pilot was een mooie eerste stap naar meer bewustwording bij leraren. Ik vind het een succes dat collega’s nu een beter beeld hebben bij wat het is en inzien dat het niet complex is.”
Interpretaties
Rob en Corné leerden van de pilot dat je niet te snel een verandering moet willen doorvoeren. Begin bij de basis en houd je doelen klein, is dan ook het advies van beide kartrekkers. “Als je als leraar zelf nog niet precies weet wat formatief werken betekent, kun je niet verwachten dat je het gedrag van de leerlingen ook kunt aanpassen”, legt Rob uit. “Het is een kwestie van proberen de verwachtingen te managen. Als teamleider blijf ik vooral uitleggen dat formatief werken echt niet zo complex is als sommige collega’s denken.”
Gezamenlijke taal
Een ander inzicht is dat je met het hele team goed moet afspreken wat je onder formatief werken verstaat. “Je kunt met elkaar twee sessies aan de definitie wijden, en nog krijg je andere interpretaties”, vertelt Corné. “Formatief werken gaat niet over toetsen zonder cijfer, maar over dat je als leraar inziet wat de leerling van jou nodig heeft in zijn leerproces.”
Ik vind het een succes dat collega’s nu een beter beeld hebben bij wat formatief werken is, en inzien dat het niet complex is
Formatief moment
De leerlingen uit vwo-3 bleken ook verschillende gedachten over formatief werken te hebben. Corné: “We organiseerden een leerlingenarena om te vragen wat zij ervan vinden. Daarvan hebben we geleerd dat we in de les veel duidelijker moeten maken wanneer er sprake is van een formatief moment. De leerlingen ervaren het nog niet zoals wij en dat is uiteindelijk wel het doel. Wat ik overigens wel merk, is dat ze nu bewuster bezig zijn met leren. Tijdens de lessen hoop je dat de leerlingen zelf inzien of ze de stof beheersen of dat een onderwerp extra aandacht nodig heeft.”
Vervolgplan
De pilot krijgt in het nieuwe schooljaar een vervolg in alle derde klassen van het vwo en net als voor de pilot, meldden zich wederom leraren uit alle secties aan. Corné blijft projectleider en Rob fungeert weer als sparringpartner en klankbord naar de directie. Rob: “De werkgroep die de pilot deed bestond uit zestien leraren, maar zo’n groot aantal levert organisatorisch te veel uitdagingen op. We maken nu vier kleinere werkgroepen, elk aangestuurd door een voorzitter die contact houdt met de andere voorzitters. Ook willen we in vier bijeenkomsten als groep bij elkaar komen. Tussendoor geven we aan duo’s huiswerkopdrachten mee zoals nieuwe werkvormen uitproberen en daarop reflecteren. We denken ook aan lesbezoeken om nog meer samen te leren.”
Het programma Voortgezet Leren biedt jou en je collega's ondersteuning en inspiratie bij school- en onderwijsontwikkelingen. Ook aan de slag met een ontwikkeling op jouw school? Je kunt nu je opgeven voor het schoolontwikkelingstraject 2024/2025 waarin je begeleid aan de slag gaat.
Proces
De nieuwe leraren in de werkgroep krijgen tijdens een kick-off in september eerst een presentatie van Bas Trimbos van SLO om inhoudelijk meer over formatief werken, de cyclus en de werkvormen te leren. Qua proces nemen Corné en Rob hun ervaringen mee van het innovatietraject van Voortgezet Leren. Corné: “Ik denk dat we zonder deze begeleiding meer zouden hebben gefocust op de inhoud van de pilot en minder op het proces. ”
Projectplanning
De werkgroep leerde bijvoorbeeld een projectplanning te maken met een jaardoel, tussendoelen en evaluatiemomenten. “Zo’n projectplanning schept overzicht in het proces”, zegt Corné. “Als team weet je welke stappen je moet zetten om het jaardoel te behalen. Onze begeleider adviseerde bijvoorbeeld ook om een rolverdeling te maken en zo het eigenaarschap bij de werkgroep te leggen. Zo houd je de vaart en de energie erin en geef je een signaal af dat dit niet zomaar een proefballonnetje is. We nemen formatief werken echt serieus.”
Schoolontwikkeling is een cyclisch en continu proces, waarbij je verschillende fasen doorloopt. De toolkit ‘Aanpak schoolontwikkeling‘ van Voortgezet Leren helpt je om aan de slag te gaan met een ontwikkeling op jouw school.
In contact komen met Rob van Tol of Corné Dekker? Stuur Rob een mail op r.j.p.van.tol@cvo-av.nl en Corné op c.w.j.dekker@cvo-av.nl.