Het Eijkhagen College ontwerpt bètavak ‘Exact’: “Focus op vaardigheden, niet enkel theoretische kennis!”

Op Eijkhagen zagen ze een terugloop in de leerlingaantallen bij de vakken natuurkunde, scheikunde en biologie. Sierk Dauwerse, docent natuurkunde, vertelt: “We gingen als sectie nadenken en onderzoeken: hoe komt dat? Leerlingen zeggen al snel dat ze bètavakken moeilijk vinden.” Het idee ontstond om het vak Exact op te richten, een onderbouwvak waarin alle bètavakken worden gecombineerd. Brenda Kuijpers, docent techniek en sectievoorzitter Exact: “We dachten dat het goed zou zijn als we leerlingen vanaf de brugklas stapsgewijs kennis laten maken met deze vakken. Door er een veelzijdig en vakoverstijgend vak van te maken, zouden leerlingen ervaren dat het allemaal niet zo ingewikkeld is.”

Brainstormen

De sectie nam zelf het initiatief om met elkaar te gaan brainstormen over het nieuwe vak. Sierk: “We vroegen ons af: wat moeten leerlingen weten na twee leerjaren? Daaruit kwamen zaken zoals het ‘metriekstelsel’ en ‘het omgaan met formules’. We zagen veel overlap: tussen bijvoorbeeld scheikunde en natuurkunde enerzijds en biologie en natuurkunde anderzijds. Uiteindelijk hakten we de knoop door om een nieuw vak te beginnen en we zijn het gewoon gaan doen.”

Op een natuurlijke manier stapten een aantal mensen naar voren om ermee aan de slag te gaan. Sierk: “We hebben een hechte sectiegroep die goed samenwerkt. We zijn met een kleine groep mensen daadwerkelijk dingen op papier gaan zetten. In deze groep zaten experts natuurkunde, biologie, scheikunde en techniek.” Brenda vult aan: “Met dat groepje hebben we een sectieplan en een lesprogramma geschreven.” 

Rol schoolleiding

De schoolleiding is in het hele proces vooral faciliterend. Sierk: “Een nieuw vak ontwikkelen kost tijd. Al doende zijn we er achter gekomen hoeveel tijd. Er kwam een punt dat we meters wilden maken, toen kregen we in overleg met de schoolleiding een vast aantal uren in de week om te ontwikkelen.” Brenda vult aan: “De directie had er begrip voor dat het niet allemaal in één keer klaarstond. We hebben het in overleg, stapsgewijs aangepakt middels een driejarige pilot: eerst de brugklas vanaf schooljaar 2021/2022, daarna pas het tweede leerjaar erbij. Vanaf het tweede pilotjaar zijn we toch begonnen met het zelf schrijven van een methode. Ook zijn we recent begonnen met het vak te vertalen voor het tweetalige vwo en hebben we nu al onze modules ook in het Engels. Dat laatste is door de schoolleiding gefaciliteerd, dit mochten we deels uitbesteden.” 

Uren samenvoegen

Voorheen hadden leerlingen in de brugklas op Eijkhagen twee uur biologie en twee uur techniek. Die uren heeft de sectie op een hoop gegooid en daarvoor vier uur Exact in het leven geroepen. Brenda: “We kregen de vrijheid van de schoolleiding om te schuiven. In elke periode krijgen ze iets van alle vier de vakken. Dat krijg je nooit helemaal eerlijk verdeeld, dus de ene periode ligt het accent bijvoorbeeld meer op biologie en een andere periode meer op scheikunde. Het gaat erom dat aan het einde van het tweede leerjaar de leerlingen voor ieder vak een basis hebben.” 

Van een bestaande lesmethode tot zelfgeschreven modules

Het eerste jaar begon het vak Exact op basis van bestaande lesmethoden. Sierk: “We hadden een methode gevonden die we een jaar hebben geprobeerd, maar die sloot toch niet aan op onze visie. Op dat moment kwam er ook een nieuwe docent, Enak van Essen, in ons team die afkomstig was van het St. Ignatiusgymnasium in Amsterdam, een school waar ze een soortgelijk vak hadden. Die modules mochten we inzien en op basis daarvan zijn we zelf modules gaan schrijven.” 

Brenda vult aan: “Dat was enerzijds ontzettend veel werk, anderzijds sta je als docent achter iedere zin en opdracht in het boek. En waar dat aan het begin veel tijd kost, is mijn lesvoorbereiding nu aanzienlijk verminderd, juist omdat we het helemaal zelf hebben bedacht. We zijn zelf eigenaar van de lesstof.”

Humor, vertaling naar de praktijk én vakoverstijgend

Elke module is voorzien van een gezonde portie humor. Zo is er de module “Van grondstof tot drol”, waarbij gekeken wordt uit welke grondstoffen zowel voedsel als materialen bestaan en hoe dat vervolgens zijn weg vindt door het lichaam of wordt verwerkt in producten. Brenda: “Ook hebben we een module “Mijn leraar is de moordenaar”, een Cluedo-achtige module waarbij leerlingen onder andere bloed- en vezelonderzoek doen.” Daarnaast is de vertaling naar de praktijk ook een belangrijk onderdeel van Exact. Brenda: “We hebben het nu bijvoorbeeld over aandoeningen en leren hierdoor over het zenuwstelsel. Vervolgens moeten leerlingen een interview afnemen met iemand met een handicap. En daarna gebruiken ze techniek om een schaalmodel van een hulpmiddel voor iemand met een beperking te maken.” Dat vakoverstijgende is van grote waarde. Brenda: “Waar ze voorheen bij techniek een vogelhuisje maakten, maken ze nu iets wat gekoppeld is aan biologie of een van de andere bèta-vakken. Zo maken we de overlap tussen vakken zichtbaar.” 

Twee docenten voor één vak

De leerlingen krijgen Exact van twee docenten. Brenda: “Dat werkt prettig voor de leerlingen, want zij krijgen de theorie vanuit twee perspectieven. In het begin was het zoeken. Leerlingen dachten soms dat als iets bij de ene docent niet lukte, ze het bij de andere docent wel voor elkaar kregen. Daarnaast was het als docent ook nieuw voor ons om samen een vak te geven. Je bent zo gewend om een klas in je eentje te draaien, maar nu moesten we ineens op een andere manier met elkaar communiceren over wie wat precies had gedaan in de vorige les. We moesten dus op zoek naar een manier waarop we snel met elkaar konden communiceren.” Sierk legt uit dat ze daarvoor in hun digitaal systeem iedere les puntsgewijs beschrijven. “Zowel leerlingen als leraren kunnen dat inzien. Dat is ook handig wanneer een leerling ziek is, die ziet dan welke lesstof is behandeld.” Daarnaast staan de deuren van de klaslokalen binnen het team altijd open. Sierk: “We lopen met regelmaat bij elkaar naar binnen of zitten samen om snel iets te bespreken over de lesstof, een opdracht of een specifieke leerling. Dat gebeurt vaak met een kop koffie in de hand en dat zijn zeker geen hele werkoverleggen.”

Effect

Sierk vertelt dat de eerste lichting die met Exact is gestart in de brugklas, nu in het vierde leerjaar zit. “Ik merk in de natuurkundeles dat leerlingen een bepaalde basis hebben. Op het moment dat ik een formule bespreek, schrikt dat ze niet af, ook al kennen ze nog niet alle symbolen. Ook bij scheikunde zien we dat leerlingen al betere vaardigheden dan voorheen hebben op het gebied van experimenten.”

Brenda vult aan dat ze het ook terugzien in resultaten. “We zien dat meer leerlingen voor bètavakken kiezen in de bovenbouw én dat hun cijfers beter zijn. Maar we laten het niet alleen van cijfers afhangen, we luisteren vooral naar leerlingen en collega’s. De gemene deler daarin is dat iedereen positief is.”

Van onderaf ontstaan

Het feit dat alles van onderaf is ontstaan in combinatie met de goede samenwerking binnen het team, is volgens Sierk en Brenda de kracht van Exact. Sierk: “Het hele idee en de uitvoering is vanuit de sectie gekomen. Wanneer iets wordt opgelegd vanuit de schoolleiding, zie je vaak dat dit weerstand oproept bij collega’s. We zagen in de bèta-sectie allemaal de noodzaak. Als je dan een enthousiast team hebt waarbij iedereen bereid is verder te kijken dan zijn of haar eigen vak, én bereid bent elkaar te helpen, dan kom je ver.”