Ichthus Lyceum: onderwijsverbetering door onderzoek en innovatie

“Wij willen onze leerlingen meer meegeven dan alleen goede schoolresultaten. Hun eigenaarschap stimuleren en ze voorbereiden op hun plek in de samenleving, daar streven wij naar”, vertelt Anja Schoots, onderwijskundig projectleider. “Alleen met structureel onderzoek kun je verbetering meten. En als verbeteren niet lukt, krijg je in ieder geval kijk op hoe je het anders kunt aanpakken.” Anja verdiepte zich in literatuur over eigenaarschap en vond twee gevalideerde vragenlijsten: over zelfregulatie en over betrokkenheid. Op basis daarvan ontwikkelde zij een enquête die aansluit op de onderwijsvisie van het Ichthus Lyceum.

Communiceren en reflecteren

Na ieder kwartaal ontvangen leerlingen, ouders en leraren per mail een enquête. Dit levert onder alle groepen gemiddeld een responspercentage van 50 procent op. “Iedereen beantwoordt dezelfde vragen en die gaan over eigenaarschap, welbevinden en leerrendement”, aldus Anja. “Ik verzamel de data, verzorg de verslaglegging en leid ook gesprekken met de verschillende groepen.” Communicatie is cruciaal. De schoolleiding en het projectteam, bestaande uit de schoolleider en diverse leraren, analyseren de data. Zij reflecteren op welke conclusies zij kunnen trekken, welke inzichten dit oplevert en welke focus voor de komende periode nodig is. De jaarlaagcoördinatoren en sectievoorzitters doen hetzelfde en zij bespreken het met hun leraren. Communicatie is cruciaal, dus vervolgens vindt overleg met de klankbordgroepen van leerlingen en ouders plaats. Anja: “Zo krijg je de koppeling tussen de enquête, en wat wij in de praktijk zien en in de wandelgangen horen. Dat geeft echt een goed beeld.”

Concrete afspraken

De enquêteresultaten laten zien waar verbeteringen mogelijk zijn. Bijvoorbeeld de manier waarop leerlingen hun flexibele keuze-uren invulden. “Doordat wij onze lessen iets inkortten, houden leerlingen tijd over voor een masterclass, een steunles of om zelfstandig te leren op het leerplein. Wij merkten dat sommige leerlingen die er niet goed voor stonden, toch voor het leerplein kozen in plaats van een steunles. Daarom werken wij nu met Schedule, een planningssysteem waarmee wij zicht houden op de inschrijvingen van leerlingen. Een mentor kan op basis daarvan afspraken maken met een leerling over het bijwonen van steunlessen”, legt Anja uit. “Een andere onderzoeksuitkomst was dat sommige leerlingen moeite had om de eigen planning op orde te krijgen, en dat een aantal leerlingen zich gestrest voelde. Wij bieden nu in de pauzes mindfulness aan. Zo kunnen leerlingen hun stress verlagen.”

Ervaringen delen

Ook het projectmatig werken krijgt een steeds grotere rol in het lesprogramma. Marcel Hoogstoevenbeld, projectleider ICT en docent informatica: “Uit ons onderzoek bleek bijvoorbeeld dat leerlingen informatica best saai vonden door de theorie. Die toetsen wij nu in een project of in een praktische opdracht. Leerlingen zien direct het nut in van wat zij leren en vinden het leuker. Het vak is populairder aan het worden.” Bleef zo’n ervaring voorheen waarschijnlijk binnen de klaslokaalmuren, nu worden leraren gestimuleerd om hun initiatieven en ervaringen met elkaar te delen. Marcel: “Dat geeft erkenning en herkenning van collega’s. Wij zien het echt als een actieonderzoek en werken iteratief: wat hebben wij gedaan en is dat effectief? Als iets niet helemaal werkt, doen wij een stapje terug.”

Verschillende reacties

Als gevolg van sommige onderzoeksresultaten ontstaat ook een behoefte aan nieuw lesmateriaal. Momenteel kost de ontwikkeling hiervan nog behoorlijk wat tijd in plaats van dat het tot werkdrukvermindering leidt. Toch zijn leraren positief. “Er ligt een belangrijke rol voor de schoolleiding om tijd in te plannen voor reflectie op de werkwijze en veranderingen. De komende studiedag is bijvoorbeeld bewust leeg gelaten. De secties bepalen zelf op basis van de onderzoeksresultaten de onderwerpen waaraan zij willen werken”, vertelt Anja. Onder leerlingen zijn de reacties wisselend. Sommigen vragen zich af ‘wat er nou eigenlijk met die resultaten gebeurt’. Meer betrokken leerlingen zijn positiever met reacties als: ‘Fijn dat er nu echt geluisterd wordt’ en ‘Ik vind het goed dat er meer afwisseling in de lessen komt, dan kan ik me tenminste concentreren.’ Ouders vinden het belangrijk dat zij worden geïnformeerd over het verbeterproces en wat er met de feedback gebeurt. Velen waarderen de nieuwe werkwijze en sommigen gaat het zelfs niet snel genoeg, aldus Anja.

Betere resultaten

Het effect van de onderzoeken en innovaties is ook terug te zien bij de leerlingen. Anja: “Wij meten eigenaarschap door middel van de enquêtes en observaties, met bijvoorbeeld time-on-task. Door objectief te kijken kunnen wij beter bepalen wat een leerling nodig heeft, bijvoorbeeld extra hulp, een helder doel of betekenisvolle opdrachten. Naast de observaties voeren mentoren met hun mentorleerlingen gesprekken over eigenaarschap. Uit dit alles blijkt dat eigenaarschap langzaamaan iets begint toe te nemen. Leerlingen maken bewuster keuzes en stellen meer vragen. Ook zijn de toetscijfers beter dan vorig jaar. En de resultaten van periode twee overtreffen die van periode een. Het kan nog steeds beter, maar wij zien de succesjes en dat betekent dat wij op de goede weg zijn.”