Keuzewerktijd
Hoe ziet het onderwijs van de toekomst op onze school eruit? Een werkgroep van leraren en een adjunct-directeur boog zich in 2016 over die centrale vraag en formuleerde een nieuwe visie. Inmiddels is de school het derde transitiejaar ingegaan. Leerlingen in klas 1 tot en met 3 krijgen twee uur keuzewerktijd (KWT) per dag. Ze bepalen zelf of ze die uren besteden aan een talentles, een verlengde instructie of aan zelfstandig werken.
Zo begon het
Afdelingscoördinator Miriam Geboers is verantwoordelijk voor klas 1 en 2 in de onderbouw en geeft leiding aan zeventien mentoren. Ze neemt ons mee terug naar hoe het begon en vertelt dat het d’Oultremontcollege als streekschool een belangrijke regiofunctie vervult. Daarom wil de school voor zo veel mogelijk (potentiële) leerlingen aantrekkelijk zijn. “Daarnaast misten leerlingen in de bovenbouw de vaardigheden om zelfstandig te werken”, zegt Miriam. “Teveel leerlingen leunden achterover totdat de leraar vertelde wat er van hen verwacht werd. Als je een ander soort leerlingen in de bovenbouw wilt, moet je in de onderbouw beginnen.”
Keuzevrijheid
Om meer eigenaarschap bij leerlingen te creëren en hun zelfstandigheid en motivatie te vergroten, sloeg de school een nieuwe weg in. “Dat begon met antwoord krijgen op de vraag wat we precies wilden bereiken. Houden we ze strak of geven we ze juist veel vrijheid? Door in die twee uitersten te denken, konden we een gezamenlijk doel formuleren: meer maatwerk binnen een vaste structuur.”
Leerlingen in de bovenbouw misten de vaardigheden om zelfstandig te werken
Mentor als coach
Leraren uit de werkgroep bezochten andere scholen om inspiratie op te doen. Ook het Zweedse onderwijsconcept Kunskapsskolan werd bekeken. “Maar we wilden het goede dat we hadden — bijvoorbeeld ook instructie geven — niet weggooien”, aldus Miriam. Besloten werd om vast te houden aan de reguliere lessen en daarnaast twee KWT-uren per dag in het rooster vrij te maken. Afhankelijk van de klas en het vak hebben leraren een lesuur minder om instructie te geven. Om leerlingen met de invulling van die keuzewerktijd te helpen, volgden de mentoren een cursus tot coach. Daar leerden ze onder meer hoe ze het initiatief bij de leerling moeten laten.
Positieve reacties
Een half jaar voor de start van schooljaar 2017-2018 presenteerde de werkgroep de plannen voor de nieuwe werkwijze aan alle andere leraren. “Daar zitten kritische collega’s tussen, maar eigenlijk werden onze ideeën best goed ontvangen”, vertelt Miriam. Ook de ouders reageerden positief. Zij werden tijdens extra ouderavonden over het nieuwe lesprogramma geïnformeerd.
Je moet erachter komen hoe je met minder instructietijd hetzelfde resultaat gaat behalen
Spring in het diepe
Toen kwam de sprong in het diepe. Miriam: “De organisatie stond en we besloten om de leraren zelf te laten ontdekken wat dat lesuur minder betekent voor hun eigen vak. Wat doe jij in jouw reguliere les, wat kunnen de leerlingen zelf en wat halen ze op bij de verlengde instructie?” Docente Engels Marrit de Jong vertelt dat dat best spannend was. Zij geeft verlengde instructie en de talentles Cambridge Engels en is enthousiast over de vernieuwing. “De docent moet erachter komen hoe je met minder reguliere lestijd hetzelfde resultaat behaalt. In de secties zag je dat vakdocenten elkaar opzochten om ervaringen te delen.” Doordat Marrit verlengde instructielessen geeft, kan ze het eigenaarschap makkelijker bij de leerlingen leggen. “Ik zie leerlingen met gerichte hulpvragen tijdens de verlengde instructie aanschuiven. Maar voor collega’s die alleen reguliere lessen geven, is het lastiger.”
Spagaat
“Zij vinden dat ze lesuren hebben moeten ‘opgeven’ en dat klopt ook, want ze hebben minder instructietijd”, vervolgt Marrit. “Maar ik zeg dan dat ze zich ervan bewust moeten zijn dat leerlingen voor verlengde instructie kunnen kiezen als ze meer hulp nodig hebben. Niet iedereen heeft daarin een weg gevonden.” Tegelijkertijd ziet Marrit dat het goed is dat leerlingen zelf leren te ontdekken wat ze nodig hebben en moeten doen om een opdracht of een toets te maken. In plaats van alles klassikaal te behandelen, laat ze haar leerlingen één dag per week zelfstandig werken in groepjes van vier. “En ik leg bepaalde onderdelen meer bij de leerlingen neer”, aldus Marrit. “Leesparagrafen kunnen ze bijvoorbeeld prima thuis doen, dat hoeft niet klassikaal.”
Niet iedere leerling kan even goed met die keuzevrijheid overweg
Kritisch
Ook docent Onderzoek & Ontwerpen en mentor Theo van Overbeek ziet datzelfde enthousiasme bij zijn leerlingen. Toch is hij ook kritisch. “Ze leren zichzelf veel beter kennen maar niet iedere leerling kan even goed met die keuzevrijheid overweg. En in de praktijk zijn leerlingen echt niet met hun talenten bezig. Als mentor moet ik ze stimuleren om daarover na te denken. Dat noemen we nu coaching maar voor mij zijn de mentorgesprekken niet echt heel anders dan anders. Wel heb ik meer tijd (drie uur per week) om mijn leerlingen te spreken.”
Ruimte voor verbetering
Zowel Miriam, Marrit als Theo zien dat er nog genoeg ruimte is voor verbetering. Theo hoopt dat het organisatorisch lukt om de KWT-uren straks naar zes leerjaren uit te rollen. “Er lopen twee systemen naast elkaar. We zijn met het nieuwe begonnen en het oude moeten we langzaam los gaan laten.” Marrit denkt dat leraren nog veel meer moeten experimenteren en hun lessen echt moeten durven veranderen. “Maar het is best lastig om je leerlingen los te laten”, zegt ze. “Ik vind dat ik dat zelf ook nog meer zou moeten doen.”
Trots
Als Miriam terugkijkt op de afgelopen twee jaar, dan is ze er vooral trots op dat de organisatie van de KWT-uren staat. “We hebben het zelf bedacht en budgetneutraal ingevoerd. Er zijn meer leerlingen bijgekomen, de leerlingen zijn meer tevreden en ook de ouders koppelen via onze ouderplatforms positieve resultaten terug.” Miriams coördinerende rol zit erop en een andere coördinator begeleidt nu de transitie in het derde leerjaar. Een extern adviesbureau doet dit jaar een nulmeting en onderzoekt hoe de transitie verloopt. Miriam: “Ik ben heel benieuwd naar de resultaten.”