Methodische werkwijze helpt leraar én leerling vooruit

Toen Cees van Leeuwen in 2017 als teamleider havo/atheneum startte op SG De Rietlanden in Lelystad, trof hij een school aan die net een kritisch oordeel van de Onderwijsinspectie had ontvangen. Er zat nauwelijks ontwikkeling in het onderwijs zelf, maar ook niet in de lerarenteams, vindt Cees. “Er was weinig aandacht voor nascholing of andere manieren om de professionaliteit te verbeteren. Bovendien werkten leraren versnipperd in diverse teams en was er weinig samenwerking.” Omdat De Rietlanden en twee andere vo-scholen volgend schooljaar worden samengevoegd tot de nieuwe scholengemeenschap Porteum, wilde Cees de onderwijspraktijk samen met zijn team zo goed mogelijk voorbereiden op die nieuwe school. Dat betekende: op zoek gaan naar nieuwe vormen van onderwijs én naar een nieuwe manier om die samen te ontwikkelen. Cees ging daarom samen met zijn team aan de slag als professionele leergemeenschap.

Kijken, luisteren en praten

Bij zo’n professionele leergemeenschap draait het allemaal om het samen delen, onderzoeken en verbeteren van de leerpraktijk, met natuurlijk als uiteindelijk doel: het onderwijs voor de leerlingen verbeteren. Leraren krijgen een veel actievere rol, met veel samenwerking en uitwisseling. Cees: “We hebben eerst vooral gekeken, geluisterd en geïnvesteerd in de relaties met elkaar, zodat collega’s zich veilig konden voelen om iets nieuws te gaan doen. Fouten maken is niet erg. Na deze belangrijke fase zijn we samen gaan onderzoeken hoe we veranderingen in ons onderwijs kunnen vormgeven.”

Zien doet geloven

Belangrijk onderdeel van de professionele leergemeenschap, zeker in zo’n oriënterende fase, is ook het kijken naar de aanpak van andere scholen, vindt Cees. “Voorheen was de blik vrij intern. Natuurlijk kun je een cursus of boek aan je team geven, maar samen zelf ervaren, echt vóélen hoe het gaat op zo’n school, is minstens zo belangrijk”, stelt Cees. Lerares geschiedenis Suzan Mateboer is het daarmee eens. “Tijdens een schoolbezoek zagen we bijvoorbeeld dat ze daar heel kleine lokalen hadden waar de leerling informatie komt halen en dan in een algemene studieruimte zelf aan de slag gaat. Daar ontstaan dan achteraf interessante discussies over, of we dat bij ons op school ook kunnen invoeren.”

Methodische werkwijze

Met alle inspiratie die Cees’ team had opgedaan, kon in het schooljaar 2018-2019 de pilot De Nieuwe Brugklas starten. De focus daarbij ligt op meer keuzevrijheid en autonomie voor de leerling, waarbij elkaar helpen en samen leerdoelen bereiken voorop staat. In de pilot werden de eerste stappen gezet naar deze onderwijsvernieuwing. “Dat we nu als professionele leergemeenschap werken, helpt enorm. We werken zo methodisch mogelijk en leggen afspraken binnen de afdeling duidelijk vast,” legt Cees uit. “Zo werken ze bij teamvergaderingen met de digitale tool Trello. Docenten kunnen dan online vragen, problemen en vergaderpunten inbrengen en we houden een to do-doing-done-lijst bij. Deze werkwijze heeft ons ook zeker geholpen toen de school dicht was vanwege het coronavirus. Tijdens de sluiting konden we snel schakelen omdat we met planners werken. Daardoor was de lesstof al inzichtelijk voor de leerlingen. En het afstandsonderwijs was een uitstekende gelegenheid om te experimenteren met verschillende vormen van formatief evalueren.” Suzan vult aan: “We helpen en ondersteunen elkaar ook veel. Zoals tijdens het bijwerkuur, waar elke week een ander teamlid zit. De studiewijzer die we samen hebben opgesteld, is ook een uitkomst. We houden daarin bijvoorbeeld rekening met de hoeveelheid toetsen in een bepaalde week.”

Kennis vergaren en delen

Om de leraren te motiveren zich in een constante ‘leerstand’ te zetten, is een solide basis nodig. Daarom krijgt het team ook de mogelijkheid om kennis te verbreden of verdiepen, zoals met een cursus Didactisch Coachen. Ook doet de school mee aan het innovatietraject van Voortgezet Leren met het thema ‘De veranderende rol van de leraar’. De Rietlanden heeft daarnaast voor elke leraar een jaarlijks leerbudget beschikbaar. Cees adviseert daarbij wat nodig is in het team. Dat geldt ook voor het bezoek aan scholen of bijvoorbeeld het Toetscongres. Suzan: “Dan gaan we met twee leraren en maken we daarna een verslag of geven een presentatie voor het hele team. Om daarna te kijken hoe we dit kunnen implementeren in onze werkwijze.” Gezamenlijk kennis opbouwen en vervolgens beslissingen nemen is dus heel belangrijk, zeker ook voor het draagvlak, vindt Cees. Als alles dan eenmaal loopt, en ook de aanvankelijke twijfelaars over de streep zijn, krijgt hij volop positieve feedback. “Van die momenten dat een collega bij me binnenloopt en zegt: ‘Nou, dat coaching is toch eigenlijk wel heel erg leuk.’ Dat vind ik fantastisch!”

Work-in-progress

Natuurlijk is de overgang naar een professionele leergemeenschap niet van de ene op de andere dag gerealiseerd. Cees heeft samen met collega’s een handboek geschreven voor de pilot De Nieuwe Brugklas, dat enkele handvatten geeft voor onder andere het werken met didactisch coachen en de studiewijzer. Hij wijst erop dat dit een ‘levend document’ is waar het team al lerende de komende jaren nog volop aan zal bijschaven. Zo zijn er nog diverse wensen voor de toekomst, zoals het meer vakoverstijgend gaan werken. En gelukkig is inmiddels, behalve de leraren, ouders en leerlingen, ook de Onderwijsinspectie weer dik tevreden over De Rietlanden.