Samen aan het roer: zo werkt een zelfsturend team

Alles in handen

“Het mooie aan werken in een team als het onze is dat je alles in handen hebt: je neemt zelf beslissingen, je kunt zelf bijsturen en je plukt zelf de vruchten”, zegt Evert-Jan Oppelaar. Samen met elf collega’s vormt hij het lerarenteam van Herbert Vissers eXplore (HVX), een onderwijsconcept binnen het Herbert Vissers College (HVC). Bij HVX werken leerlingen vanuit hun eigen leervragen: zelfgestuurd, maar met intensieve begeleiding van de leraren. Op hun beurt werken de leraren óók zelfgestuurd, zonder formele leider en zonder hiërarchie.

Hoe voorkom je dat dingen dubbel gebeuren of juist blijven liggen?

Evert-Jan: “Werken in een zelfsturend team wil niet zeggen dat iedereen alles doet. Je verdeelt het werk onderling. Toen we begonnen, hebben we simpelweg alle taken op een bord geschreven. Vervolgens hebben we ze logisch geclusterd: het is bijvoorbeeld handig als degene die het contact met de schoolleiding onderhoudt – dat ben ik – ook de verantwoordingsdocumenten bijhoudt. Als er nieuwe taken bijkomen, proberen we die zo te verdelen dat we ieders kracht en interesses benutten. Dit jaar hebben we bijvoorbeeld voor het eerst nieuwe leraren aangenomen. Dan kijken we samen wie binnen het team hun het best kan begeleiden.”

Hoe werken jullie tijdens de schooldag samen?

“Omdat iedere leerling een persoonlijke leerroute volgt, hebben we geen traditioneel rooster waarbij je als leraar in je eentje in de klas staat. Wij werken de hele dag met elkaar. Eerst verzorgen we gezamenlijk de dagstart voor de leerlingen, dan gaan de leerlingen aan het werk en geven wij begeleiding. Na de dagsluiting vertrekken de leerlingen naar huis en zitten we als leraren nog een halfuurtje bij elkaar om stoom af te blazen en kleine dingen te bespreken. Elke dinsdagmiddag werken we als team aan de ontwikkeling van het onderwijs.”

In een zelfsturend team deel je het leiderschap. Komt er toch niet één leider ‘bovendrijven’?

“Nee. Misschien lijkt dat zo omdat ik het contact met de schoolleiding onderhoud en bijvoorbeeld dit interview doe. Maar afhankelijk van het onderwerp hebben ook andere teamleden de leidende rol en zijn zij het gezicht van HVX. Teambuilding is een doorgaand proces. In het begin hielpen schoolopleiders uit ons bestuur: hoe werken we samen, hoe hebben we aandacht voor elkaar, hoe benutten we elkaars kwaliteiten? In de waan van de dag sneeuwt de aandacht hiervoor weleens onder. Daarom vragen we jaarlijks enkele trainers om ons onder meer op dit punt te begeleiden. Het is nog niet zo dat de rest van de school onze manier van werken wil overnemen. Maar tijdens gesprekken met collega’s proef ik wel een groeiend respect voor wat we doen.”

Wat zijn de voors en tegens van werken in een zelfsturend team?

“Een voordeel is dat je met zijn allen zelf aan het roer staat. Je hoeft wat minder dingen formeel te regelen, omdat je zelf verantwoordelijk bent. Is er bijvoorbeeld een collega afwezig, dan lossen we dat met elkaar op. Maar er is wel borging nodig en daar hebben we echt nog stappen in te zetten. Verder loop je door de intensieve samenwerking tegen verschillen in aanpak en overtuiging aan. Verschillen zijn waardevol, dat moet je accepteren. Wij hebben in ons team bijvoorbeeld mensen die systematisch willen ontwikkelen, maar ook leraren die de ontwikkeling meer vanuit het werken met de kinderen laten ontstaan. Die krachten zijn even sterk. Dat houdt het leuk, ook al botst het weleens. We zoeken altijd zo goed mogelijk een ‘derde weg’; niemand is uit op winnen of verliezen.”

Was het jullie eigen idee om zelfsturend te gaan werken?

“Ja, eigenlijk wilden we een nieuwe school stichten. We begonnen in 2016 met zijn vijven, allemaal HVC-leraren die al langer met vernieuwing bezig waren, maar meer slagkracht wilden. Na een inspirerende excursie zei een collega: ‘Waarom beginnen we zelf geen school?’ In onze regio bleek dat lastig te organiseren, maar onze rector gaf wél groen licht om onze ideeën binnen het HVC vorm te geven. Linksom of rechtsom: voor ons ging het erom dat we dit onderwijsconcept mogelijk konden maken.”

Zijn er modellen of visies waardoor jullie je hebben laten inspireren?

“Bij de start gingen we op zoek naar een filosofie om binnen HVX een lerende cultuur te creëren. We kwamen uit bij de methode Building Learning Power, ontworpen door professor Guy Claxton. Building Learning Power stelt dat ‘leren te leren is’. Je hanteert een gemeenschappelijke taal over leren, met veerkracht, vindingrijkheid, reflectie en interactie als centrale begrippen. Die begrippen verwerken we actief in ons concept, zodat onze leerlingen hun ‘Learning Power’ versterken. Ook wij worden door Building Learning Power gestimuleerd om ons in lerende taal uit te drukken.”