Samenwerken aan de kwaliteit van schoolexamens via het leernetwerk examencommissies

Lucas Onderwijs is met ruim dertig vo-scholen en meer dan vijftig po-scholen één van de grootste schoolbesturen in Nederland. Met de LucasAcademie stimuleert en bevordert het bestuur kennisdeling tussen de scholen. Dat gebeurt onder meer via leernetwerken, want ‘leren doe je met en van elkaar’. Elselien was kartrekker van het leernetwerk examencommissies dat in 2022 van start ging.

Doel van het leernetwerk

Het doel van het leernetwerk is om de deskundigheid van de commissieleden te bevorderen, collegiale consultatie te stimuleren en gezamenlijk de kwaliteit van de schoolexaminering te verbeteren. Tijdens vier bijeenkomsten per jaar komen de deelnemers bij elkaar om kennis, ervaring en werkwijzen uit te wisselen. Aan bod komen onder meer onderwerpen als de rolverdeling en verantwoordelijkheden van de examencommissie en van -secretarissen. Ook leren de deelnemers hoe de examencommissie door te evalueren en te adviseren, aan de kwaliteit van de schoolexaminering kan bijdragen.

Kwaliteit is de rode raad

Via de LucasAcademie werd een oproep gedaan aan leden van examencommissies om zich voor het leernetwerk aan te melden. “De belangrijkste taak van een examencommissie is de kwaliteit van schoolexaminering borgen”, zegt Elselien. “Door niet alleen de examensecretaris, maar alle commissieleden bij het leernetwerk te betrekken, kan er beter worden samengewerkt. Kwaliteit is voor mij de rode draad. Goede examencijfers betekenen niet dat er geen ruimte is voor verbetering. Het mooie van een leernetwerk is dat je met elkaar ontdekt dat de lat hoger kan.”

De examensecretaris kán lid zijn van de examencommissie, maar dat hoeft niet. Er zijn wel wettelijke kaders met betrekking tot de samenstelling van de examencommissie. Zie daarvoor de wet en regelgeving of de handreiking Examencommissie.

In 2023 kwam de inspectie met het onderzoeksrapport ‘Kwaliteit Schoolexaminering, daarin doen zij een aanbeveling aan OCW om wettelijk vast te leggen dat de examensecretaris geen onderdeel meer mag zijn van de examencommissie. Die aanbeveling doen zij omdat er een spanningsveld kan ontstaan omdat de examensecretaris enerzijds verantwoordelijk is voor de uitvoering van het examenproces (‘zorgen’) en tegelijkertijd vanuit de examencommissie moet toezien op de kwaliteit daarvan (‘borgen’). Het ministerie heeft in reactie op het rapport aangegeven gesprekken met het veld te gaan voeren. Tot op heden is er geen aanpassing van wet- en regelgeving. 

Behoefte aan kennis over examencommissies

Het leernetwerk startte met een kleine dertig deelnemers. “Het begin was pionieren”, vertelt Elselien: “Met de PDCA-cyclus (Plan-Do-Check-Act) als uitgangspunt heb je een mooie aanpak om kwaliteitszorg in te richten en te borgen. In de eerste bijeenkomst stond het uitwisselen van kennis over het opstellen van het jaarplan centraal, maar we ontdekten dat een aantal scholen nog niet zo ver was. Niet iedereen werkte met een jaarplan en er was vooral behoefte aan kennis over de taken en verantwoordelijkheden van de examencommissie.”

Gesprekstafels en externe sprekers

Elselien zag in dat die kennis eerst met de groep gedeeld moest worden en gebruikte daarvoor onder meer het onderzoek ‘Kwaliteit van schoolexaminering’ van de Inspectie van het Onderwijs. Met interactieve werkvormen waarin checklists en handreikingen werden gebruikt, spraken de deelnemers via gesprekstafels met elkaar over de procesmatige en vakinhoudelijke kwaliteit van de schoolexaminering. Ook de communicatie daarover van de examencommissieleden naar collega’s kwam daarbij aan bod. Elselien: “De behoefte aan meer informatie bleek groot. We nodigden externe sprekers uit om hun kennis over het waardevolle schoolexamen en de jaarlijkse reflectie*  te delen. Dit vergrootte de betrokkenheid onder de deelnemers en dat leidde tot een verdubbeling van het aantal leden bij de vierde en laatste bijeenkomst.”

Kennis uitwisselen

Docent en examensecretaris Dennis Leroy van het Stanislas Beweeg-vmbo/mavo doet vanaf het begin aan het leernetwerk mee en steekt er veel van op. “Ik kende het doel van een examencommissie, maar had geen ervaring met het schrijven van een jaarplan”, vertelt hij. “Handreikingen en checklists zijn handig, maar ik wilde vooral van andere scholen weten hoe zij taken oppakken en met verantwoordelijkheden omgaan. In een leernetwerk kom je bij elkaar, je ontmoet collega’s van andere scholen en daardoor wissel je makkelijker kennis en ervaring uit, ook buiten het leernetwerk om.”

Betere schoolexamens

Dennis vindt het verstandig dat het leernetwerk toegankelijk is voor alle leden van examencommissies. “Wij zoeken nieuwe leden voor de examencommissie op onze school, want ik wil het stokje gefaseerd gaan overdragen. Onze toetscoördinator heeft zich ook aangemeld en zo borgen we de kennis over examencommissies op onze school.” Hij merkt dat het schrijven van het jaarplan steeds makkelijker gaat. “Mijn referentiekader wordt groter”, zegt hij. "Op basis van je jaarplan weet je welke doelen je kunt bijstellen en welke onderwerpen je wilt evalueren. Een voorbeeld van een doel is dat we een ‘opfriscursus’ toetsconstructie aan het docententeam willen aanbieden." Dennis ziet ook dat er door de uitvoering van het jaarplan steeds minder toetsen in het PTA staan. "Er worden betere schoolexamens bij de examencommissie aangeleverd. De professionaliteit neemt toe en daar profiteren onze leerlingen van."

Lessen van het leernetwerk

De uitdaging van een leernetwerk is volgens Elselien de diversiteit aan kennis- en ervaringsniveaus van de deelnemers. “Het risico bestaat dat de groep met veel kennis en ervaring afhaakt. Ik vind het belangrijk dat je hun denkkracht benut, bijvoorbeeld door hen te vragen om kartrekker van het leernetwerk te worden. Om te borgen wat we hebben ontwikkeld, bieden we een training voor beginnende leden van examencommissies aan, zodat deelnemers een gemeenschappelijke kennisbasis hebben. Vmbo-scholen en lycea worden na een plenaire start opgesplitst in twee groepen omdat ze ieder een eigen aanpak hebben. Zo voorkomen we dat sommige vraagstukken in het leernetwerk voor deelnemers soms te specifiek of niet relevant zijn.”

Rol van de schoolleider

Hoewel Elselien erkent dat Lucas Onderwijs gemakkelijk een leernetwerk kan faciliteren omdat het een grote stichting is, kunnen ook kleinere besturen samen met andere besturen de uitwisseling tussen leden van examencommissies organiseren. ”Tegelijkertijd is de rol van de schoolleider onmisbaar”, zegt ze. “Als bestuur creëren we de voorwaarden voor professionalisering, maar de schoolleider speelt een cruciale rol in de daadwerkelijke implementatie op schoolniveau. Wil je als schoolleider kwaliteit van schoolexamens? Dan moet je daar iets tegenover zetten en ook tijd en middelen beschikbaar stellen.”

Tandje erbij

“Pas als je met elkaar in gesprek gaat, ontdek je hoe het met de kwaliteitszorg op jouw school gesteld is”, vervolgt Elselien. “Er is nu meer urgentiebesef op dit thema en dat vertaalt zich merkbaar naar alle scholen. De uitdaging is nu om de PDCA-cyclus af te ronden, opnieuw op te starten en een tandje bij te zetten. Eén van de commissieleden van één van onze scholen vertelde me laatst dat hij had ervaren dat je door uitwisseling met elkaar echt een kwaliteitsslag kunt maken. Dat vond ik mooi om te horen.”

Zo haal je alles uit je leernetwerk

1.)  Streef naar minimaal twee deelnemers uit elke examencommissie om verloop op te vangen en kennis te borgen;
2.)  Benoem vanuit de scholen één of twee kartrekkers van het leernetwerk die thema’s vanuit de praktijk kunnen agenderen;
3.)  Koppel de bijeenkomsten aan de PDCA-cyclus voor een herkenbare structuur en een systematische aanpak;
4.)  Betrek externe experts die hun inhoudelijke kennis kunnen delen;
5.)  Gebruik interactieve werkvormen, schrijfsessies en gesprekstafels;
6.)  Laat je inspireren door het leernetwerk van Lucas Onderwijs.