Zó komt de examencommissie in positie

Sinds 2021 heeft elke school een commissie die tot taak heeft de kwaliteit van de schoolexaminering te borgen. Die commissie kijkt naar alle aspecten van de schoolexaminering: organisatie, taakverdeling, kwaliteit van PTA’s en schoolexamentoetsen, noem maar op. Voor een deel is het aan de schoolleiding om ervoor te zorgen dat de commissie in positie komt, bijvoorbeeld door te zorgen voor een goede samenstelling. Maar de examencommissie moet er zelf ook wat voor doen. Drie scholen vertellen over hun aanpak, wat de voordelen daarvan zijn en waar de uitdagingen zitten.

De examencommissie van het Scala College

Groeien in onafhankelijkheid

Het Scala College in Alphen aan den Rijn (vmbo/havo/(t)vwo, ruim 1900 leerlingen) was in 2019 een van de eerste vo-scholen met een examencommissie zoals bedoeld in de wet. “Er waren in het land een paar examenincidenten geweest en dat zette ons aan het denken over zwakheden in onze eigen schoolexaminering. Op het moment dat de VO-raad met actielijnen voor kwaliteitsverbetering kwam, zijn we stevig aan de slag gegaan”, zegt examensecretaris Marcel Zweers.

Slagkracht

Het Scala College ontwikkelde een visie op schoolexaminering en een nieuw examenreglement en scherpte de PTA’s aan. Elke afdeling kreeg een eigen examencommissie van vier docenten, onder voorzitterschap van de teamleider. Daarboven stond een centrale examencommissie die bestond uit de examensecretaris, een medewerker kwaliteitszorg en de teamleiders. “Die structuur werkte prima”, zegt Marcel. “De examensecretaris en de medewerker kwaliteitszorg brachten deskundigheid op het gebied van examens en kwaliteit mee, de teamleiders zorgden voor slagkracht en de docenten waren de link naar de praktijk. Die docenten waren op persoonlijke kwaliteiten geselecteerd, niet als vertegenwoordigers van hun sectie, dat werkte goed. Al met al hebben we door deze constructie in korte tijd de zwakheden uit ons systeem kunnen halen.”

Nieuwe regels

Toen de landelijke regels voor de schoolexaminering van kracht werden, wijzigde er op het Scala College het een en ander: de centrale examencommissie werd de officiële examencommissie van de school en de examencommissies van de afdelingen werden ‘examenwerkgroepen’. Een praktische keuze, legt Marcel uit: “Anders moesten we vijf commissies aan alle voorschriften laten voldoen. Maar behalve de naam is er voor de commissies in de afdelingen weinig veranderd. Als examenwerkgroepen doen ze bijvoorbeeld nog steeds de technische check van alle PTA’s.” Alle wettelijke taken, zoals de jaarlijkse evaluatie en het jaarlijkse advies aan het bevoegde gezag, liggen bij de centrale examencommissie.

Uitdaging: andere samenstelling

De aanwezigheid van de mt-leden en de examensecretaris heeft in de examencommissie van het Scala College voor stevigheid en deskundigheid gezorgd. “Zeker in het begin was het een voordeel”, zegt Marcel. “Maar voor de toekomst is dat nog maar de vraag. Het idee van de wet is toch dat ‘borgen’ gescheiden moet zijn van ‘zorgen’. En wij zijn een ‘zorgende’ examencommissie. Ons advies aan de schoolleiding is deels een advies aan onszelf. Mede daardoor wordt de examencommissie als niet erg onafhankelijk gezien, een beetje een verlengstuk van de schoolleiding. Dus ik denk dat we over een andere samenstelling moeten nadenken. Welke? En dan in één keer overgaan of geleidelijk? Dat moeten we onderzoeken.”

De examencommissie van Ubbo Emmius

Groeien in deskundigheid

Bij Scholengemeenschap Ubbo Emmius in Stadskanaal en Onstwedde (pro/vmbo/havo/vwo, 2000 leerlingen) zijn de mt-leden en examensecretarissen in 2021 al uit de examencommissie verdwenen. Een bewuste keuze, zegt adviseur onderwijs en kwaliteit Roelien Sybesma (op de foto in het midden), die nu samen met vier docenten de commissie vormt. “De school heeft gezegd: wil de examencommissie zuiver kunnen handelen, dan moeten we borgen en zorgen scheiden.”

Scholing

Deze bewuste keuze voor een onafhankelijke examencommissie betekende wel dat de commissie het vanaf 2021 moest stellen zonder de deskundigheid van de examensecretaris en zonder het gezag dat het mt meebrengt. “Hoe worden we dan toch een deskundige, stevige examencommissie? Die vraag hebben we onszelf gesteld”, vertelt Roelien. ”Sommige leden van de examencommissie hadden al scholing gevolgd over de nieuwe wettelijke opdracht van de examencommissie. Zelf heb ik me direct aangesloten bij het eerste leernetwerk van de VO-raad. Inmiddels nemen we daar met drie commissieleden aan deel om zoveel mogelijk informatie op te halen. Ook zijn wij toehoorder in de examencommissie van onze zusterschool, het Dollardcollege, en zij bij ons. Dat scherpt ons wederzijds.”

Inzoomen

De examencommissie van Ubbo Emmius doet ‘volgens het boekje’ onderzoek: zij zet een jaarlijkse evaluatie op, voert die uit en geeft aan de hand daarvan advies aan de schoolleiding. De informatie voor de evaluatie komt uit een viermaandelijks overleg met de algemeen directeur en jaarlijkse gesprekken met de vestigingsdirecteuren. Elk jaar zoomt de commissie in op een punt waarvan ze denkt dat het beter kan: in 2022 het examenreglement, vorig jaar het PTA en dit jaar de visie op onderwijs en toetsing. Daarnaast voert de commissie de zelfevaluatiescan van de VO-raad uit. Al die informatie samen mondt uit in het jaarlijkse advies.

Serieus genomen

In de drie jaar dat de commissie in de nieuwe samenstelling werkt, heeft zij geleidelijk gewonnen aan gezag. “De inspectie beschreef ons vorig jaar als een commissie ‘die gedegen te werk gaat, zich verantwoordelijk voelt en kundig is’. Dat helpt natuurlijk wel in de beeldvorming”, zegt Roelien. “Ook onze algemeen directeur sterkt ons in onze positie door onze adviezen serieus te nemen.”

Uitdaging: toetsdeskundigheid

Een voorbeeld is dat de examencommissie de directie heeft geadviseerd docenten op te leiden tot toetsdeskundige. “Dat gaat volgend jaar gebeuren”, zegt Roelien. “Als examencommissie draaien we in die scholing mee. Op dit moment vinden wij onszelf nog niet deskundig genoeg om technisch onderzoek naar de kwaliteit van schoolexamentoetsen te doen. Daarom bevragen we vooralsnog als ‘critical friend’ de verantwoordelijke mt-leden over dit onderwerp. Na volgend jaar hopen we zelf onderzoek te gaan doen.”

De examencommissie van het Etty Hillesum Lyceum, locatie Het Vlier

Groeien in scherpte

Het Etty Hillesum Lyceum locatie Het Vlier in Deventer (havo/vwo bovenbouw, 1184 leerlingen) heeft in de zoektocht naar onafhankelijkheid, deskundigheid en stevigheid een nog weer andere oplossing gekozen. In de examencommissie van deze school zitten vanwege hun deskundigheid wél docenten die (deels) als examensecretaris werkzaam zijn, evenals een medewerker van de administratie die zich door het schooljaar heen bezighoudt met alles rond het PTA en daardoor goed zicht heeft op de administratieve kant van schoolexaminering. De rest van de commissie bestaat uit onafhankelijke docenten en er zitten geen schoolleiders in. “De belangen van een schoolleider zouden de onafhankelijke werking van de commissie kunnen bemoeilijken”, zegt commissielid Vanessa van der Laan-Lobo ter verklaring. Om de transparantie en de scheiding tussen borgen en zorgen te vergroten, werken de docent-examensecretarissen in de examencommissie in teamverband. “Niemand controleert in zijn eentje zijn eigen werk, er kijken altijd meerdere ogen mee”, zegt Vanessa.

Bestuursbrede scholing

Voor haar deskundigheidsbevordering kan de examencommissie meeliften op een bestuursbreed scholingsprogramma van Stichting Carmelcollege, waar de school toe behoort: bij Carmel volgen alle leraren verplicht een basistraining toetsbekwaamheid en een aantal leraren per school een training tot toetsexpert. Vanessa is al opgeleid tot toetsexpert en doet in aanvulling hierop momenteel een tweejarige masteropleiding toetsdeskundige: “Daarmee krijg ik en daarmee de examencommissie nog meer inzicht en verdieping in de theorie van toetsing en examinering.”

Opdracht

De schoolleiding geeft de commissie alle ruimte om onafhankelijk haar werk te doen. Vanessa: “De schoolleiding kan ons natuurlijk wel schooleigen opdrachten geven. Zo hebben we een paar jaar geleden de opdracht gekregen om samen met een PTA-vernieuwingscommissie op basis van gesprekken met de vakgroepen visie en beleid voor kwaliteitsverbetering van de schoolexamens te ontwikkelen. Daaruit zijn adviezen voortgekomen zoals: ‘verminder het aantal schoolexamentoetsen, met name in de vierde klas’, en ‘geef de schoolexamentoetsen een afsluitend karakter’. Die adviezen krijgen via de vakgroepen geleidelijk aan hun beslag in de organisatie.”

Uitdaging: visie op kwaliteitsborging

Een vraag waar de commissie nog mee worstelt, is hoe zij de inhoudelijke kwaliteit van de schoolexaminering kan borgen. “Naar de organisatorische en technische kwaliteit kunnen we wel kijken. Maar hoe borg je de kwaliteit van de toetsen zelf? Doen we dat zelf of leggen we een opdracht bij de vakgroepen neer? Als alle leraren straks de scholing tot toetsdeskundige hebben gevolgd en enkele de scholing tot toetsexpert, kunnen wij dan van hen vragen dat zij de betrouwbaarheid en validiteit van hun schoolexamentoetsen analyseren en interpreteren? Sommige vakgroepen zijn daar al ver in. Eind van dit jaar hopen we als examencommissie met een visie hierop te komen.”