Stad en Esch: ruimte zoeken én vinden in examinering

Onder de loep

In 2018 en 2019 werden honderden eindexamens ongeldig verklaard omdat scholen de organisatie ervan niet op orde hadden – een schrikbeeld voor veel schoolleiders en iets dat Stad & Esch graag wilde voorkomen. Een reden voor de school om zelf hun toetsbeleid eens goed onder de loep te nemen. Daarnaast werkt de school toe naar een flexibeler onderwijssysteem waarin leerlingen makkelijker van niveau kunnen wisselen. De school huurde daarom een extern adviesbureau in om alle PTA’s (programma van toetsing en afsluiting) van de school door te nemen, van de beroepsgerichte leerweg tot en met gymnasium. Mark de Ruijter-Groenewold, examensecretaris en docent natuurkunde, vertelt: “Daar kwamen wel wat aandachtspunten uit. Zo bleek dat een klas wel honderd toetsen per jaar kon hebben; dat vonden we echt veel te veel. Daarnaast zat er nogal wat overlap tussen de stof die we toetsten in de schoolexamens en de centraal examens.”

In actie

De schoolleiding besloot tot actie. Mark: “We waren al bezig met het invoeren van formatief evalueren in de school. Voor elke klas, van onderbouw tot examen, stelden we onszelf de vragen: Wat betekent dit toetsbeleid? Wat meten we hier eigenlijk mee? Is het nodig om summatief te toetsen, of kan dat ook formatief? Wat kunnen we hierin verbeteren, en hoe organiseren we dat?” De grote lijn was al snel duidelijk: het aantal (summatieve) toetsen moest omlaag. De vrijgekomen ruimte in het lesprogramma kan de school vervolgens inzetten om meer maatwerk te bieden, ook al tijden een wens van de schoolleiding.

Rust en ruimte

“Naar advies van de Commissie Kwaliteit Schoolexaminering kozen we ervoor om in principe alle toetsen in het examenjaar te laten plaatsvinden”, zegt Mark. Door alleen te toetsen in het examenjaar is het voor leerlingen makkelijker om vakken te volgen op een ander niveau in de voorexamenklassen. En als een leerling eventueel extra vakken wil volgen, is hier nu ook de ruimte voor. “Onze nieuwe regel is dat er per periode per vak één toets mag worden afgenomen die telt als schoolexamen, dus in principe drie toetsen in het examenjaar. De rest van de stof kan ook formatief worden getoetst”, vertelt Mark.

Moet en mag

De tweede stap van het veranderproces bestond uit het analyseren van de syllabus voor elk vak. Mark: “We hebben om te beginnen collega’s uitgenodigd die hier wel oren naar hadden, en zo zijn we aan de slag gegaan met vijf vakken (natuurkunde, wiskunde, Nederlands, maatschappijleer en zorg&welzijn). We vroegen ons af: Welke stof toetsen we al in het centraal examen en kan dus uit het schoolexamen?” Zo werd al snel duidelijk welke leerstof getoetst móet worden. Over wat er daarnaast mág, ontstonden veel meer vragen. “Collega’s moeten eraan wennen dat de methode die ze gebruiken vaak bepaalde leerstof voorschrijft, maar dat die leerstof niet per se in de syllabus staat”, licht Mark toe.

Niet haalbaar

In eerste instantie stelde de school samen met het onderwijsadviesbureau nieuwe PTA’s op voor de vijf vakken. Mark: “Dat was een nuttig proces, want zo merkten we dat bij de praktische vakken het niet haalbaar was om alle toetsen in het examenjaar af te nemen. Daarom besloten we in die gevallen om een vierde toets toe te voegen aan het einde van het voorlaatste jaar.” Daarna gingen alle andere vakken aan de slag met het wijzigen van de PTA’s. De eerste vijf vaksecties ondersteunden de andere vakken. Niet alle vakken bleken geschikt voor het nieuwe concept. “Bij sommige vakken is de syllabus enorm complex, bijvoorbeeld voor Grieks en Latijn. Ook het vak filosofie was een struikelpunt, dus deze PTA’s hebben we niet herzien”, vertelt Mark.

Monnikenklus

Het analyseren en omzetten van de PTA’s bleek een monnikenklus. De lesprogramma’s voor de betreffende vakken moesten namelijk ook volledig worden herzien. “We hebben ternauwernood onze geplande invoerdatum van 1 oktober gehaald”, lacht Mark. “Naast de nieuwe PTA’s moesten ook onze PTD’s (programma’s van toetsen en doorstroming) op de kop. De stelregel voor de leraren was: wat moeten we toetsen en hoe brengen we dat onder in drie, en uiterlijk vier toetsen? De rest van de stof gaan we formatief evalueren.” Ongeveer tien leraren van verschillende secties van Stad & Esch worden getraind tot toetsexpert. Een andere groep van 15 leraren concentreert zich op formatief evalueren. De leraren gaan binnen hun eigen sectie vervolgens aan de slag om de toetsen vorm te geven.

Continu proces

Vorig schooljaar is de school gestart met het nieuwe PTA in de leerjaren 3 vmbo-basis, -kader en -TL, 4 havo, 4 vwo en 4 gymnasium. Hoe bevalt het tot nu toe? Mark: “We zijn net begonnen, dus het is een continu proces van verder afstemmen en verbeteren. Hoe meer we kunnen samenwerken daarin, hoe beter. Zo lijken de PTA’s van de talen grotendeels op elkaar, dus kunnen zij elkaars ervaringen gebruiken.” Het blijkt dat de verplichte leerstof voor de toetsen best meevalt. “De neiging van veel leraren is nog steeds om de voortgang van leerlingen te meten met een toets. Maar dat is vaak niet nodig. De ruimte die daarmee ontstaat moeten we nu gaan invullen. We willen onze leerlingen meer maatwerk bieden, dus welke keuzes bieden we ze aan? Ook het formatief evalueren is een heel nieuw concept. Dat heeft invloed op hoe onze leerlingen leren en hoe ze zich voelen. Er gebeurt dus heel veel op onze school.”

Ouderavond

Niet alleen voor het lerarenteam en leerlingen is de nieuwe werkwijze wennen, ook bij ouders roept het vragen op. “Bij een ouderavond krijgen ze een rapport met maar één cijfer onder ogen voor een vak, in plaats van zes of meer. Dat is natuurlijk even schrikken. Maar we leggen uitgebreid uit dat we nog net zo goed in de gaten houden hoe de leerling ervoor staat, alleen drukken we het nu én in minder cijfers uit, én evalueren we het leerproces formatief.” De overgangsnormen zijn dan ook niet aangepast. Mark: “Deze zijn hetzelfde gebleven: haal je een voldoende, dan ga je over. En onze PTD-toetsen leveren nog steeds daarvoor de cijfers, alleen zijn het een stuk minder.”