Veel leerlingen lopen vertraging op vanwege de coronacrisis. Laten scholen ze een jaar overdoen, of gooien ze juist hun bevorderingsbeleid op de schop? Bij Vrijeschool Parkstad is dat niet aan de orde vanwege hun visie op doorstroom: leerlingen kunnen vertragen of versnellen per vak. “We spreken zelfs niet van zittenblijven of overgaan, maar leggen de nadruk op het samen leren en de doorstroom met de eigen klas – dat vinden we heel belangrijk voor de ontwikkeling van de leerling”, vertelt teamleider Marcel Notermans, tevens docent geschiedenis en aardrijkskunde.
Emotionele ontwikkeling
De school ging zeven jaar geleden van start en inmiddels hebben twee lichtingen leerlingen examens doorlopen. Leerlingen komen vanuit het basisonderwijs met verschillende geadviseerde niveaus samen in één klas: mavo, havo en vwo. “Tot en met de derde klas blijven ze samen en pas in dat jaar stellen we een definitief niveau vast”, vertelt Janine Goebbels, teamleider en docent Nederlands. Op die manier zit de discussie over het niveau de sociale en emotionele ontwikkeling en het leerproces in de eerste jaren niet in de weg. Marcel: “Als je ademruimte aan de onderkant geeft, komen leerlingen er uiteindelijk sterker uit. Daarbij spelen succeservaringen een belangrijke rol voor de motivatie.”
Leerling Stan (5 havo) vertelt: “Vorig jaar heb ik Duits, muziek, wiskunde A, maatschappijleer en LO afgesloten. Ik heb hier geen centraal examen in gedaan wegens corona. Deze vakken heb ik allemaal met voldoendes afgesloten. Wiskunde A heb ik bewust in het eerste jaar afgerond. Wiskunde vind ik persoonlijk erg lastig en door dit maatwerktraject was er de tijd en ruimte om hier veel tijd in te steken. Anders had ik wiskunde nooit gehaald. Dit zesde jaar moet ik nog NLT (geen centraal examen), biologie, scheikunde, Nederlands en Engels afronden. Mijn PTA-punten zijn goed (allemaal voldoende) voor deze vakken en ik ga dus met een goed gevoel het centraal examen in.”
Eigenaarschap
Motivatie is volgens Marcel en Janine een vaak onderschat onderdeel van het leerproces, waar zittenblijven een negatieve impact op heeft. Ten eerste doordat leerlingen bij de wel goedlopende vakken verveeld raken. Ten tweede ligt er vaak veel nadruk op het overgaan, wat veel spanning veroorzaakt en het gevoel van falen bij blijven zitten. Janine: “Het verlies van de eigen klas willen we voorkomen.” Ook ervaren leerlingen bij zittenblijven weinig eigenaarschap en inbreng in hun leerproces. “Het wordt ze opgelegd, waardoor ze nog meer gedemotiveerd raken”, vindt Marcel.
Differentiëren
Het maatwerk organiseert de school in samenspraak met de leerling, de mentor, een coach en de ouders. Soms betekent het op papier alsnog blijven zitten, maar in de praktijk gaat de leerling altijd mee met zijn of haar klas. Het verschil ligt hem volgens Janine in de focus op wat een leerling juist wel kan. Marcel: “Deze werkwijze vraagt ook veel van je leraren. Ze moeten bijvoorbeeld heel goed kunnen differentiëren om alle verschillende niveaus in één klas te kunnen bedienen. Daar krijgen ze ook extra scholing in.”
Formatief en summatief
Om zicht te houden op het niveau houden leraren een portfolio bij met een combinatie van formatieve en summatieve meetmomenten. Ook de inzet en werkhouding spelen hierbij een grote rol. Marcel: “Formatief geven leraren geschreven feedback aan de leerling en summatief maken ze gebruik van landelijk genormeerde toetsen. Hoe de leraren tot een bepaald cijfer komen, moeten zij wel inzichtelijk kunnen maken. Bijvoorbeeld met rubrics. Anders wordt het voor leerlingen ook te onduidelijk waar ze precies aan moeten voldoen, of wat ze kunnen verwachten. Daarnaast gebruiken we een formulier met zogeheten leerlingkenmerken, gebaseerd op die van het SLO (p.41). Daarin staan typeringen van mavo-, havo- en vwo-leerlingen.”
Leertuinen
Vanaf het vierde jaar krijgen leerlingen in lijn met hun ontwikkelingsfase meer zelfstandigheid in hun leerproces. Marcel: “In leertuinen krijgen ze een eigen werkplek waar ze ongeveer tien uur per week zelfstandig werken.” Ze hebben dan minder contactmomenten en een flexibeler rooster. Dit past volgens Marcel en Janine bij de ontwikkeling van de leerlingen. De bovenbouwleerlingen kunnen bijvoorbeeld beter abstract denken en plannen, daarom krijgen ze meer eigenaarschap over het eigen leerproces.
Vrijeschool Parkstad liet zich voor hun visie op maatwerk inspireren door allerlei bronnen. Marcel: “We gebruiken deze theoretische basis onder meer om een pedagogisch tegenwicht te bieden aan de cijfer- en prestatiedrang in het onderwijs.”:
– Het rapport van de onderwijsinspectie ‘Zittenblijven in het vo’ (2015)’.
– Het gedachtengoed van Rudolf Steiner.
– Werk van John Hattie, zoals het project ‘Vissible Learning’ (2013) en ‘Feedback’ (2019).
– Theorieën van Gert Biesta: ‘Het prachtige risico van Onderwijs’ (2014).
– Hersenonderzoek van Jelle Jolles: ‘Leer je kind kennen’ (2020).
Flexibele omgang
Van de eerste examenlichting slaagden dertien van de vijftien leerlingen en bij de tweede 32 van de 33. Dit jaar doen gezamenlijk zo’n vijftig leerlingen vmbo-, mavo- en vwo-examen en doorlopen ongeveer twintig leerlingen een maatwerktraject (waarbij ze één of meerdere vakken versnellen of vertragen). Het succes heeft volgens Marcel veel te maken met de kleinschaligheid van hun school, waardoor ze goed overzicht houden. Zijn tip voor andere scholen? “Wees niet bang om leerlingen over te laten gaan naar het volgende jaar. Kijk eens kritisch naar je systeem, want een leerling op een tiende laten zitten, hoeft toch echt niet?!” Cijfers geven is prima volgens hem, maar vergt eigenlijk een meer flexibelere omgang dan de meesten gewend zijn. Janine voegt toe: “Vraag je eens echt af: wat is hier nu in het voordeel van de ontwikkeling van de leerling?”