Alle onderwerpen

Onderwerp

Burgerschapsonderwijs

De vo-sector wil het burgerschapsonderwijs naar een hoger plan brengen, om zo de burgerschapsvaardigheden van leerlingen in Nederland te versterken. Via het project 'Versterking burgerschap vo' heeft de VO-raad scholen de afgelopen jaren ondersteuning op dit vlak geboden; vanaf 1 juli 2022 wordt deze ondersteuning voortgezet vanuit het Expertisepunt Burgerschap. Daarnaast kondigde het kabinet in mei 2022 structurele jaarlijkse investeringen in onder meer burgerschapsonderwijs aan via het masterplan basisvaardigheden.

Wat speelt er?

Uitgelicht

Wet voor burgerschapsonderwijs

De burgerschapsvaardigheden van Nederlandse leerlingen behoeven aandacht, zo blijkt uit diverse onderzoeken van de Onderwijsinspectie (o.a. Staat van het Onderwijs 2022). Eerder bleek uit een internationale ICCS-studie (2016) al dat deze vaardigheden achterblijven bij die van leerlingen in vergelijkbare landen. Het kabinet ziet dit als zorgelijk; burgerschapsvaardigheden zijn immers een belangrijke voorwaarde om op een goede manier deel te kunnen nemen aan en je verbonden te voelen met onze democratische, pluriforme samenleving. Ontwikkelingen als polarisatie en radicalisering onderstrepen verder het belang van het bijbrengen van deze vaardigheden. 

Niet ieder kind krijgt burgerschapsvaardigheden vanuit huis mee. De school is dan ook een belangrijke plek om erover te leren en ermee te oefenen. Daarom geldt sinds 2006 voor scholen al de wettelijke opdracht om aandacht te besteden aan burgerschap. Scholen zijn hierbij verplicht om een visie te ontwikkelen en uit te werken rond burgerschapsonderwijs, de opbrengsten te evalueren en verantwoording daarover af te leggen in het schoolplan en de schoolgids.

Op 1 augustus 2021 is daarnaast een nieuwe wet voor burgerschapsonderwijs in het funderend onderwijs in werking getreden. Deze wet geeft scholen meer richting en maakt de burgerschapsopdracht minder vrijblijvend. Dit geeft de inspectie ook meer de mogelijkheid om met scholen hierover in gesprek te gaan. 

Kern wet 'Verduidelijking burgerschap': Artikel 17 - Actief burgerschap en cohesie

1. Het onderwijs bevordert actief burgerschap en sociale cohesie op doelgerichte en samenhangende wijze, waarbij het onderwijs zich in ieder geval herkenbaar richt op:

  • het bijbrengen van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat, zoals verankerd in de Grondwet, en de universeel geldende fundamentele rechten en vrijheden van de mens, en het handelen naar deze basiswaarden op school;
  • het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die de leerling in staat stellen deel uit te maken van en bij te dragen aan de pluriforme, democratische Nederlandse samenleving en;
  • het bijbrengen van kennis over en respect voor verschillen in godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, afkomst, geslacht, handicap of seksuele gerichtheid alsmede de waarde dat gelijke gevallen gelijk behandeld worden. 
     

2. Het bevoegd gezag draagt zorg voor een schoolcultuur die in overeenstemming is met de waarden, bedoeld in het eerste lid, onderdeel a, en creëert een omgeving waarin leerlingen worden gestimuleerd actief te oefenen met de omgang met en het handelen naar deze waarden en draagt voorts zorg voor een omgeving waarin leerlingen en personeel zich veilig en geaccepteerd weten, ongeacht de in het derde lid, onder c, genoemde verschillen.

Wettekst 17 november 2020


De VO-raad is blij met de toegenomen aandacht voor burgerschap en de nieuwe wet, die scholen meer duidelijkheid biedt. Het is echter wel belangrijk dat besturen en scholen zelf ruimte behouden om invulling te geven aan burgerschapsonderwijs op een manier die past bij de visie en het pedagogisch klimaat van de school. En dat er voldoende ondersteuning (op maat) beschikbaar is voor scholen bij het verder vormgeven van het burgerschapsonderwijs. Het gaat hierbij over het delen van kennis over wat werkt en goede praktijkvoorbeelden, maar ook over de professionalisering van docenten en het bieden van voldoende ruimte en tijd voor hen om met burgerschapsonderwijs aan de slag te gaan. Ook is ondersteuning nodig bij het bevorderen van een veilig schoolklimaat, waarin leerlingen sociale en maatschappelijke competenties leren en gestimuleerd worden deze te oefenen.   

Met het project ‘Versterking burgerschap’ heeft de VO-raad de afgelopen jaren het belang van goede ondersteuning onderstreept. Dit project is op 1 juli 2022 beëindigd; de ondersteuning wordt voortgezet vanuit het Expertisepunt Burgerschap, een initiatief van Stichting School & Veiligheid, het Kennispunt MBO Burgerschap, SLO en ProDemos.

1 / 1
Artikel
Q&A Wet Verduidelijking Burgerschap in het funderend onderwijs
Zie ook de Q&A over de nieuwe wet

Masterplan basisvaardigheden

Vanuit het 'Masterplan basisvaardigheden', waarvan in mei 2022 de hoofdlijnen zijn gepresenteerd, komt zowel op korte als langere termijn ook ondersteuning beschikbaar. Met dit plan investeert het kabinet structureel 1 miljard euro op jaarbasis om de vaardigheden van leerlingen op het vlak van rekenen, taal, burgerschap en digitale geletterdheid te versterken. 

1 / 1
gerelateerd onderwerp
Basisvaardigheden
Zie de themapagina Basisvaardigheden

Parallel aan het masterplan loopt tenslotte een traject van curriculumherziening; dit moet leiden tot een goed landelijk curriculum met heldere kerndoelen, die scholen en leraren houvast bieden bij wat er verwacht wordt dat leerlingen kennen en kunnen. De VO-raad heeft aangedrongen op voortvarendheid in dat traject en maximale duidelijkheid richting scholen in de tussentijd.

 Begin maart 2024 zijn de conceptkerndoelen voor burgerschap gepubliceerd.

 

Bovenstaande poster (VO-raad) toont wat allemaal onder burgerschap kan vallen.

Bekijk alle items over burgerschapsonderwijs