Begin 2017 heeft de VO-raad twee leernetwerken Formatief Evalueren opgestart samen met nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling SLO. Het doel van deze leernetwerken is om een visie op leren en toetsen te (door)ontwikkelen en een plan van aanpak op te zetten en uit te voeren om formatieve evaluatie schoolbreed vorm te geven.
Benieuwd over het wat en hoe? Lees Leernetwerken Formatief evalueren 1
Formatieve evaluatie
De belangrijkste doelen van formatief evalueren zijn leerlingen inzicht te geven in hun eigen leerproces en onderwijs op maat te geven. Alle activiteiten die leerlingen en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken voor vervolgstappen, vallen onder formatieve evaluatie. De docent integreert feedback in iedere fase van het doceer-leerproces en leerlingen laten steeds zien hoe zij zich hebben ontwikkeld en reflecteren hierop met het oog op vervolg.
Experimenteren
Op korte termijn afstappen van het hele summatieve toets- en examineringssysteem is niet realistisch. Maar scholen kunnen wel experimenteren met andere manieren van evalueren en dat gebeurt ook. Scholen zoeken daarbij een aanpak die aansluit bij de eigen schoolontwikkeling. Een overzicht van mogelijke aanpakken.
Mogelijke aanpak: stel doelen, begin en reflecteer
Een coach/docent op het Blariacum College in Venlo heeft de volgorde van het leerproces omgegooid. Voorheen leerde een leerling eerst de stof en ging hij of zij daarna pas aan de slag met het bouwen van, bijvoorbeeld, een vogelhuisje. Nu begint de leerling direct met bouwen en kijkt wat er goed gaat en wat niet lukt. Dus: welke technieken beheerst de leerling al, en welke blijken er nodig te zijn om aan de opdracht te voldoen?
Benieuwd? Lees: Her)lezen in de zomer: formatief evalueren – ‘Je wilt dat ze het over een week en daarna ook nog weten’
Mogelijke aanpak: Rapportages
Leerlingen in twee tweedejaarsklassen van het Blariacum College in Venlo (vmbo-havo-vwo) ontvangen voor elk vak een rapportage over hun kennis, vaardigheden, werkhouding en ontwikkeling. De docenten vullen één kant van het rapport in, de leerlingen de andere. Er zijn vier niveaus: ‘je bent er nog niet’, ‘je bent op weg’, ‘het gaat goed’ of ‘je beheerst dit super’. Door het gebruik van het woordje ‘nog’ in het eerste niveau ligt de focus op de ruimte voor verbetering.
Benieuwd? Lees Formatief evalueren: geen punt!
Mogelijke aanpak: Minitoets op de ELO
Op het Citadel College in Lent (vmbo-havo-vwo) toetst een docent van 4-havo kennis met een wekelijkse minitoets op de Elektronische leeromgeving (ELO). De leerlingen testen zelf hun beheersing van de behandelde stof en gaan daarna met de docent in gesprek. Dat gesprek gaat over kennis en vaardigheden, manieren van leren, de interpretatie van bronnen, de criteria van een goed antwoord en de leerdoelen. Summatief toetsen gebeurt op deze school alleen nog bij de eindtoets in de toetsweek.
Benieuwd? Lees Toetsen om te leren. VO Magazine, september 2017
Mogelijke aanpak: Reflectiegesprek
Op de vmbo-locatie van openbare regionale schoolgemeenschap Lek en Linge in Culemborg krijgen de leerlingen bij de profielen Dienstverlening & Producten (D&P) en Produceren, Installeren en Energie (PIE) geen cijfer, maar de beoordeling 'goed' of 'nog niet af'. In een gesprek gaan leerlingen met de docent in op het proces. Door de aandacht voor competenties en de zelfreflectie erop, leert een leerling zichzelf te beoordelen op verschillende deelaspecten.
Meer weten? Neem contact op met Lek en Linge. Het eerder gepubliceerde artikel is helaas niet meer beschikbaar.
Mogelijke aanpak: Gestructureerde coachgesprekken
Op vso Mariëndael in Arnhem bespreken docent en leerling tijdens gestructureerde coachingsgesprekken leerdoelen, strategieën, planningkeuzes en reflectie. Dat levert informatie op over de leerresultaten en de sterke en zwakke punten van de leerling. Docenten spitsen daar hun lessen op toe en geven begeleiding op maat.
Meer weten? Neem contact op met vso Mariëndal. Het eerder gepubliceerde artikel is helaas niet meer beschikbaar.
Mogelijke aanpak: Driehoeksgesprek
Docenten van het Vathorst College in Amersfoort ontwikkelen het ‘driehoeksgesprek’ (leerling-school-thuis) in twee pilotklassen. De leerling is eigenaar van het gesprek en bereidt dit voor aan de hand van een format, nodigt ouders uit en legt gemaakte afspraken vast. Het doel is om de ontwikkeling van de leerling goed in kaart te brengen en duidelijke leerdoelen te formuleren. De eerste ervaringen zijn positief: de gesprekken hebben diepgang en ouders zijn betrokken.
Benieuwd? Lees Leernetwerken Formatief Evalueren 3
Mogelijke aanpak: Cursus didactisch coachen
Iedere Citadeldocent (Lent) volgt een cursus didactisch coachen. Daarmee doen de docenten vaardigheden op om aan de slag te kunnen met formatief evalueren. Ze leren onder meer begrips-, inzicht-, activerende en zelfregulerende vragen stellen, en hoe goede feedback te geven.
Benieuwd? Lees Toetsen om te leren. VO Magazine, september 2017
Tijdsinvestering
Formatief evalueren kan veel tijd kosten. Dat signaal kwam op de bijeenkomsten van de leernetwerken regelmatig naar voren. Het nakijken en beoordelen van een toets met een cijfer gaat sneller dan individuele feedback geven. Ook is het lastig om al die tussentijdse meetmomenten voor elke leerling bij te houden. Daarnaast blijkt dat lesuren van 45 minuten eigenlijk te kort zijn om tijdens een les meerdere werkvormen toe te passen en goede feedback te leveren. Daar staat tegenover dat docenten formatief evalueren weliswaar intensief vinden, maar veel bevredigender.
Benieuwd? Lees Her)lezen in de zomer: formatief evalueren – ‘Je wilt dat ze het over een week en daarna ook nog weten’
1. Begin klein. Scholen die formatief willen evalueren, moeten veel loslaten. Daarom is het goed om klein te beginnen. Ga in de eigen klas experimenteren, en doe dat samen met een collega.
2. Doe succeservaringen op en vier successen met het team. Vergaar de momenten dat leerlingen gemotiveerd zijn en hun resultaten van betere kwaliteit zijn. Succeservaringen, bij leerlingen en docenten, helpen bij het bouwen aan een formatieve toetscultuur.
3. Professionaliseer. Docenten moeten leren hoe je goede feedback kunt geven en leerlingen kunt coachen. Formatief evalueren is ook een professionaliseringsvraagstuk.
4. Nodig: draagvlak en steun bij collega’s en schoolleiding. Het gaat om een cultuuromslag in de school. Daarom is het belangrijk dat er draagvlak en steun is bij collega’s en vanuit de schoolleiding.
5. Leer van goede voorbeelden. Maak gebruik van de tips en tools die beschikbaar zijn om met formatieve evaluatie aan de slag te gaan.
Zie ook de themapagina's over formatief evalueren op deze site.
Meer lezen? Over formatief evalueren in het voortgezet onderwijs schreven leraren en experts in de uitgave Toetsrevolutie, onder redactie van Dominique Sluijsmans en René Kneyber.
Dit artikel is gebaseerd op eerder gepubliceerde teksten van de VO-raad en SLO.