Met de werkvorm storytelling leg je een gezamenlijke basis voor onderwijsvernieuwing

Bij het Udens College wilden ze meer doen met formatief handelen. Daarbij verschuift de focus bijvoorbeeld van cijfers naar denken vanuit leerdoelen. Deze ontwikkeling past volgens afdelingsdirecteur havo-vwo Miel Smits goed bij verschillende pijlers waar de school de afgelopen jaren aan werkt: “De eerste pijler is kwalificatie in de vorm van kennis en kunnen, als tweede persoonsvorming op basis van doelen, talenten en ambities, en als laatste dat leren vooral een sociale aangelegenheid is.” Leerlingen hebben daarom bijvoorbeeld wekelijks gesprekken met een coach over hun leerdoelen.

Energie voor verandering

Bij de ontwikkeling naar meer formatief handelen was er extra aandacht voor de eerste stap, want hoe je zo’n verandering inzet heeft volgens Miel veel effect op het resultaat. “Wanneer een begrip als ‘formatief handelen’ beleidsmatig of vaag klinkt, dan voelen velen nog weinig energie bij zo’n verandering. En die energie heb je nou juist nodig om gezamenlijk succesvol je onderwijs te vernieuwen.” Een uitdaging die volgens hem eigenlijk bij elke onderwijsvernieuwing speelt. “Het is heel waardevol om eerst ieders wensen te ontdekken over een onderwerp en niet vooruit te racen met de verandering zelf.” Op die manier wordt het doel veel concreter, begrijpt iedereen elkaars motivatie en is er meer animo voor een verandering.

Persoonlijke insteek

Bij navraag via een enquête onder de leraren bleek bijvoorbeeld dat er in de school geen gemeenschappelijke taal of gesprek was over het onderwerp formatief handelen tussen de schoolleiding en leraren. Naar aanleiding daarvan dacht Miel terug aan een recente storytelling-workshop over leiderschap (van Jan Fasen) die hij op school met collega’s gevolgd had. “Storytelling is een werkvorm, waarbij iedereen zijn of haar dromen pitcht rond een bepaald onderwerp, met de voorwaarde dat er altijd een persoonlijke insteek is.” Bijvoorbeeld een anekdote, een droom of een concrete wens die tijdens de pitch vooral de anderen gevoelsmatig moet raken. “Achteraf gaven we elkaar feedback, niet op de inhoud, maar alleen verhaaltechnisch: was ik geraakt door de pitch, of niet?” Dit helpt onder meer om ieders motivatie te ontdekken en meer gemeenschappelijk taalgebruik te vinden. Zo kreeg een deelnemer die zijn verhaal vooral in cijfers vertelde, te horen dat het niet zo aansloeg. En dat een andere insteek nodig is om collega’s mee te krijgen.

Gehoord worden

Patricia Bijnen, docente aardrijkskunde, deed ook mee aan die eerste kennismaking met storytelling en schrok eerst even: “We kwamen met een groepje leraren onvoorbereid die eerste workshop in en kregen maar een paar minuten om een goed verhaal te bedenken.” En dat leverde hele uiteenlopende pitches op. De een vertelde een anekdote uit de eigen schooltijd, terwijl de ander met een concrete onderwijsdroom aankwam. Patricia: “Ik dacht meteen aan mijn middelbareschooltijd waar vooral heel autoritair gewerkt werd. Ik voelde me destijds nooit gehoord. Door mijn ervaring te vertellen, kon ik overbrengen hoe belangrijk ik het vind dat leerlingen juist wel gehoord worden.”

Begrip voor verschillen

Doordat de verhalen allemaal persoonlijk zijn, ontstaat er tijdens zo’n workshop meer verbinding tussen de deelnemers, volgens Miel. “Bij een meeslepende pitch kom je niet alleen meer te weten over dat ene onderwerp, maar ook over iemands beweegredenen.” En dat zorgt achteraf weer voor kortere lijntjes, meer open communicatie, meer begrip over onderlinge verschillen en dus meer gezamenlijke energie voor nieuwe ontwikkelingen. Patricia: “Bij de workshop over leiderschap kwamen ook heel tegengestelde wensen naar voren. De een wilde in de teams het liefst een duidelijke leider en taakbeleid, terwijl een ander juist droomde over meer zelfsturing.” Het doel van de storytelling is nadrukkelijk niet om elkaar inhoudelijk te overtuigen, maar juist om die verschillen te laten bestaan. “De dingen die je leert over elkaar geven veel inzicht en kun je op allerlei momenten toepassen”, vindt Miel. Zo heeft hij op basis van de workshop de samenstelling van lerarenteams meer gebalanceerd, door daarin meer mensen met diverse meningen bij elkaar te brengen.

Van wens naar doel

Door storytelling worden ieders dromen een stuk duidelijker en ontstaat er langzaam die ontbrekende gemeenschappelijke taal. Dit komt omdat de deelnemers alleen concrete wensen en ervaringen mogen vertellen, waardoor beleidsmatig of abstract taalgebruik niet mogelijk is. “Nu gaan we fase twee van de vernieuwing in, waarin we samen concretiseren waar we heen willen”, vertelt Miel. Dit doen ze bijvoorbeeld via werkgroepen en studiedagen om de wensen in doelen om te zetten. Wat betreft het formatief handelen is de werkgroep nog volop bezig met de ontwikkelingen, maar uit de storytellingsessie werd al wel duidelijk dat iedereen de wens heeft om leerlingen meer verantwoordelijkheid te geven in hun eigen leerproces.

Met elkaar leren

Sinds die ene workshop rond leiderschap is binnen de school storytelling op meerdere onderwerpen toegepast. Naast het formatief handelen is het ook ingezet rond het werken in zogeheten domeinen. Een domein is een team van leraren dat gezamenlijk verantwoordelijkheid draagt over het onderwijs en de begeleiding van een groep leerlingen. Patricia: “Dit moet je wel met elkaar leren doen, dat teamverband ontstaat niet vanzelf. De workshop storytelling zorgde daarbij tot meer inzicht in wat gezamenlijke verantwoordelijkheid eigenlijk is, zodat je daar samen naar gaat handelen.” Miel is enthousiast over storytelling: “Door naar elkaar te luisteren en verhaaltechnisch feedback te geven, krijgt de stip op de horizon steeds concreter vorm en gaat iedereen met hernieuwde energie een nieuwe ontwikkeling aan. En communiceren daarover met leerlingen en ouders wordt hierdoor ook gemakkelijker, concreter en waardevoller!”

Bekijk hier het format voor storytelling van het Udens College.