Met lesobservaties de kwaliteit van het onderwijs bewaken

Goed beeld

Als teamleider geeft Ruud leiding aan 42 leraren uit zes leergebieden op het Aeres VMBO Almere. Een fors aantal, vooral als je met iedereen in contact wilt zijn, maar niet elk jaar met iedere leraar een ontwikkelgesprek kan voeren. Omdat de teamleider wel een goed beeld wil hebben van het onderwijs op zijn school, legt hij minimaal eens en als dat lukt twee keer per jaar een lesbezoek af. Bij startende collega’s hanteert hij een iets andere frequentie.

Kwaliteit

“Leerlingen komen hier om een diploma te halen en dat vraagt iets van onze docenten”, vertelt Ruud. “Het is mijn taak om de kwaliteit te bewaken en de leraren daarover feedback te geven.” Omdat hij zelf geen les meer geeft, heeft Ruud uren voor deze visitaties beschikbaar. Hij kondigt het lesbezoek van tevoren aan en observeert ervaren collega’s een half lesuur. Bij startende leraren is Ruud de hele les aanwezig.

Zo goed mogelijke indruk

“Startende leraren worden tot en met december door een buddy gecoacht en in januari kom ik in beeld”, zegt de teamleider. “Omdat ze nieuw zijn, wil ik een zo goed mogelijke indruk krijgen.” De leraar bepaalt in welke les die eerste observatie plaatsvindt en voor het tweede lesbezoek kiest Ruud de klas en les uit. Bij startende leraren volgt na de lesobservatie een feedbackgesprek, waarna de leraar in februari aan eventuele ontwikkelpunten kan werken. “In de tweede bezoekronde in maart zie ik wat de leraar met mijn feedback heeft gedaan.”

Zes indicatoren

Sinds twee jaar gebruikt de teamleider de zogenoemde Digitale Observatie Tool (DOT) als leidraad bij zijn observaties. Een collega van een andere locatie ontdekte deze tool om de kwaliteit van het onderwijs in beeld te brengen. DOT is gebaseerd op de zes indicatoren van de Inspectie van het Onderwijs: klassenmanagement, consistente lesopbouw, interactief werken aan leerstofoverdracht, effectieve feedback op het leerproces, differentiatie en pedagogisch handelen. Ruud: “Het mooie is dat je de tool via je iPad kunt gebruiken. Zo lukt het me om zonder enorme papierwinkel alle leraren te bezoeken, hun manier van lesgeven te observeren en feedback te geven. Heel efficiënt en ook nog eens volgens de indicatoren uit het inspectiekader.”

Sturen op verbeterpunten

Feedback geven is volgens de teamleider vooral effectief als je mensen in hun waarde laat. Hij leerde feedback te geven en te ontvangen toen hij de opleiding tot schoolleider volgde. “Dat heeft me gevormd en het helpt me in de gesprekken die ik met de leraren voer. Per thema kun je voor alle gedragsindicatoren een score van één tot vier geven en er feedback bij zetten. De leraar logt na afloop van het lesbezoek in en ziet direct mijn bevindingen. Zo kan ik heel concreet op verbeterpunten sturen.”

Moeilijke klas

Karlijn Massing, docent rekenen/wiskunde en Nederlands, vindt het heel prettig dat ze haar scores direct na zo’n lesbezoek kan zien. Ze stapte twee jaar geleden over van het basisonderwijs en moest best wennen aan de nieuwe ‘doelgroep’. “Ik was onzeker en ging zelfs twijfelen of ik überhaupt wel les kon geven”, vertelt ze. Vanuit de gedachte dat ze daarvan het meest kon leren, koos ze voor het eerste lesbezoek bewust haar moeilijkste klas. Daarna volgde meteen een feedbackgesprek. “Dat was heel positief; Ruud vindt dat ik een goede leraar ben en dat gaf me het vertrouwen dat ik nodig had”, aldus Karlijn.

Scores vergelijken

Als feedback gaf Ruud haar mee dat Karlijn veel gesloten vragen aan de leerlingen stelde. Tijdens het tweede lesbezoek zag hij dat ze veel meer open vragen aan de leerlingen voorlegde. Karlijn: “Doordat iemand anders jou observeert, word je je bewust van je eigen gedrag en kun je dat aanpassen.” Ruud voert bij ervaren leraren niet standaard een gesprek na een observatie. “Ze weten dat ze me kunnen opzoeken als ze vragen over de scores of feedback hebben.” De leraren kunnen de tool ook zelf invullen en zo hun eigen score met die van de teamleider vergelijken. Ruud: “Dat is een mooie aanleiding voor een vervolggesprek of voor de tweejaarlijkse ontwikkelgesprekken. Daarin neem ik mijn bevindingen van de laatste drie lesbezoeken mee.”

Kwestie van oefenen

De teamleider weet inmiddels heel goed welke thema’s en indicatoren er zijn en heeft slechts een kwartier nodig om een volledige DOT in te vullen. “Het eerste kwartier kijk en luister ik alleen maar”, zegt Ruud. Samen met een andere teamleider heeft hij in zo’n anderhalf jaar tijd 150 lesbezoeken gedaan. Alle resultaten worden verzameld in een ‘vlootschouw’ van de school. Die vlootschouw betekent dat Ruud informatie van meerdere observaties samenvoegt. “Door bepaalde informatie te selecteren, krijgen wij als schoolleiding inzicht in de kwaliteit van lessen in bijvoorbeeld een leerjaar, leerweg of vak.”

‘In control’

Ruud: “Met deze tool kan ik bij een inspectiebezoek vooraf aan de inspecteur vertellen wat hij of zij gaat zien. Het kan zijn dat dingen niet helemaal goed gaan, maar de inspecteur weet dan wel dat we daaraan werken. We laten zien dat we ‘in control’ zijn en dat we weten aan welke knoppen we moeten draaien.” Zo helpen de observaties via de DOT volgens de teamleider om met elkaar te zien waar het kwalitatief beter kan en vooral ook wat al goed gaat. “In een traject met Voortgezet Leren werken we aan innovaties in onze school”, vertelt Ruud tot slot. “Het is altijd een uitdaging om ons onderwijs anders in te richten terwijl ‘de winkel openblijft’. Dat we kunnen zien wat goed gaat, geeft ons het vertrouwen om door te ontwikkelen.”