Werken met een transitieteam: "Schoolontwikkeling doen wij samen met docenten."

Het belang van burgerschap

Met onder andere brede vorming wil RSG Enkhuizen (mavo, havo en atheneum) hun leerlingen zo goed mogelijk voorbereiden op het leven in de maatschappij. Schoolleider Nick Broerse vertelt: “Ik vind burgerschap een heel belangrijk thema. Van andere scholen hoor ik soms dat ze niet goed weten wat ze hier, naar aanleiding van de nieuwe wet burgerschapsonderwijs, mee aan moeten. Wij zijn op het RSG al best ver met burgerschap. In het belang van goed onderwijs voor álle leerlingen delen wij graag onze ervaring met andere scholen.”

Waarom een transitieteam?

Nick legt uit: "Er was sprake van een sterke wij/zij cultuur op het RSG Enkhuizen. Het team verwachtte aanwijzingen van de schoolleiding. Er ontstonden daarnaast verschillende ‘eilandjes’ met losse initiatieven. De schoolleiding wilde die initiatieven bij elkaar brengen en deze wij/zij-cultuur doorbreken. Zo ontstond ons idee om een transitieteam te vormen. Als we wilden dat onze uitgangspunten bij iedereen zou gaan leven op school, moest het schoolplan een gezamenlijk product zijn. Ook werkt het motiverender als, in plaats van een schoolleider, je collega-docent tegen je zegt: 'We gaan met brede vorming aan de slag'. Enthousiaste docenten werkten actief mee en genoten op hun beurt weer van de gekregen ruimte.” 

Brede vorming

Nick: “Binnen het team werden vijf duo’s van schooleider en docent gevormd. Ik was met docent geschiedenis en maatschappijleer Inez van Loon verantwoordelijk voor het organiseren, invulling geven en uitvoeren van brede vorming. Inez nam het initiatief om uit te zoeken wat we onder brede vorming verstaan en inventariseerde wat we op school al deden op dit vlak.” Inez: “Met betrekking tot het eerste deed ik literatuuronderzoek en bekeek ik de inspectie-eisen. Ik concludeerde dat we al dicht in de buurt kwamen van wat ‘burgerschapsvorming’ kan worden genoemd. Voor het tweede deel heb ik gesprekken met collega’s gevoerd.” Op basis van beide benaderingen stelde Inez zeven thema’s vast: democratie en rechtsstaat, vreedzaam samenleven, etnische, culturele en genderdiversiteit, gelijke (economische) kansen, mensenrechten, leefomgeving (duurzaamheid & klimaat) en leefbare wereld (mondiale problemen).

Ruimte

Vervolgens keek Inez in hoeverre de thema’s al in de vaklessen aan bod kwamen. Hieruit bleek dat er hiaten zaten in het programma. Inez: “Vanaf dat moment ben ik uitvoeriger met collega’s gaan overleggen. Ik stelde ter discussie of we die hiaten met het vak burgerschap zouden kunnen opvullen. Hier werd positief op gereageerd, al wisten we nog niet hoe we het moesten aanpakken. Een aantal docenten vormden werkgroepjes, en er zijn meerdere dagen vrijgesteld om lessen te ontwikkelen. We mochten bij dit soort ontwikkelmomenten broodjes of catering bestellen. Daar werd nooit moeilijk over gedaan door de schoolleiding. Er is voor de brugklas een serie van tien lessen ontwikkeld die tussen de herfst en het voorjaar tijdens het mentoruur plaatsvindt en door de mentor wordt gegeven. Ook voor de tweede klassen is er een curriculum ontwikkeld. Hier staat het als het vak ‘burgerschap’ op het rooster. Het wordt gegeven door docenten van verschillende vakken.” Inez koppelde de voortgang terug aan Nick. Hij zegt hierover: “Omdat Inez al 25 jaar op deze school werkt, kent ze de school en de mensen door en door. Ze slaat een brug op de goede manier en creëert zo ook draagvlak.”

Betrokken collega’s 

Docent aardrijkskunde Cas van Spronsen is een van de collega’s die door Inez werd aangehaakt om samen het curriculum vorm te geven. Cas: “Dat was harstikke leuk en al snel volgden meer geïnteresseerden die ons gingen helpen. Naar aanleiding van brainstormsessies en, op initiatief van Nick, een middag externe hulp van de Bildung Academy, hebben we lesdoelen geformuleerd. Dat ik er met burgerschap een extra vak bij geef vind ik een privilege. Het geeft mij inzicht in het burgerschapsidee vanuit de overheid en de visie van de school.” Inez: “Het vak wordt een half jaar lang een uur per week gegeven. En wat extra leuk is; er staan nu al docenten op de wachtlijst die het vak volgend jaar graag willen geven! Dat is volgens mij te danken aan het proces met de schoolleiding als initiator en de collega’s op de vloer in de uitvoering.”

Regelmatig overleg

Als schoolleider vindt Nick het werken met een transitieteam heel prettig. Nick: “Dankzij de aanjagersrol van het team hoef ik nu niet zelf lessen te initiëren of collega’s aan te haken. Brede vorming is slechts één van de negen strategische initiatieven van het schoolplan. Gezien de nieuwe wet voor burgerschapsonderwijs was het initiatief brede vorming als eerste aan de beurt. Voor elk initiatief is een werkgroep samengesteld. Tijdens het regelmatige overleg kwamen de docenten uit de werkgroepen met concrete voorstellen over wat er nodig was om verder te kunnen. Als schoolleiding hoefden we de mensen niet zelf achter de broek te zitten.” 

Aangepaste werkwijze

Naast de vele voordelen is in de praktijk gebleken dat ad hoc bij elkaar komen vaak lastig is. Nick: ”Toen het schoolplan er lag hebben we duo’s gevormd met daarbij een supportersrol door iemand uit een ander initiatief, om elkaar back-up te geven. Je vervalt anders alweer snel in de waan van de dag. Het vormen van duo's werkte in het begin, maar in de uitvoeringsfase hebben we de kruisverbanden losgelaten. We zagen dat ieder zijn eigen rol pakte en het werd makkelijker om elkaar te vinden.”

Bewust gekozen voor nieuwe methode

Over de invulling van de lessen is goed nagedacht zodat het goed past bij de leerlingen en de huidige tijd. Nick: “We kozen bewust voor een nieuwe methode. De les is opgebouwd uit verschillende casussen met onder meer iets uit het nieuws dat zich goed leent voor discussie. Het is de bedoeling dat de leerlingen met elkaar in gesprek gaan, dat ze andere opvattingen horen en het belang van samenwerken ervaren.” We weten nu dat al onze leerlingen het onderdeel burgerschap meekrijgen. We hebben het weggehaald uit het 'toevallige' en geborgd, zodat iedere leerling in aanraking komt met thema's die we heel belangrijk vinden." Inez: "Ik zou bijna zeggen; belangrijker dan ooit. Zeker als je ziet dat het ‘ik' in de samenleving sinds corona toch wel belangrijker is geworden dan de ‘wij’. Dit vak komt wat mij betreft geen moment te vroeg."

Een gevoel van vrijheid

De rol van Nick was heel concreet: faciliteren, aanpassingen maken aan de lessentabel, het maken van een tijd- en financieel kader en toezien op draagvlak en uitvoerbaarheid. Zaken die het transitieteam niet zelf kon regelen. Cas: “Dit gaf het team een gevoel van vrijheid. De schoolleiding was betrokken en gaf ons vertrouwen.” Inez haakt hierop in: “Door docenten te faciliteren geef je ze het gevoel dat ze serieus worden genomen. Hiermee geef je een positief signaal af. Enthousiasme is er ongetwijfeld, maar het komt wel bovenop het werk dat er al ligt.” Nick vult aan: “Wij hebben als schoolleiding niet de illusie dat wij precies weten hoe het allemaal moet. Er ligt zoveel kennis bij andere collega’s, dus laten we die vooral benutten. Als je een goed gemixte groep verantwoordelijk maakt, komen er hele mooie dingen uit. Al blijft tijd vinden in de agenda’s iets waar we nog steeds tegenaan lopen. We kijken of onze invulling voor burgerschapsonderwijs aanslaat voor we een volgende stap zetten. Ik ben er trots op wat we tot nu toe met elkaar bereikt hebben.” 

Tips voor zelfsturende teams