"We brengen het gemeenschapsgevoel verder”

Wat het tegengaan van polarisatie op school zo lastig maakt, aldus Hinke, is dat je moet opboksen tegen de ontwikkelingen op dit vlak in de maatschappij. “Zo zijn veel mensen voortdurend op zoek naar gelijkgestemden. En heeft men sneller een mening en wordt tegenwoordig vaker hard van alles geroepen, zonder te checken of het waar is en zonder hierbij open te staan voor tegengeluiden, andere perspectieven of gesprek. Daarnaast kalft het gezag af van instituten en professionals, dit zorgt ervoor dat het gezag van een docent of schoolleider lang niet altijd gerespecteerd wordt, ook vaak niet door ouders. Na Covid is ook een stroming ontstaan waarbij alles en iedereen in twijfel kan worden getrokken. Jongeren krijgen dit allemaal mee als voorbeeld en volgen het gedrag dat zij vanuit huis, op straat, in de politiek of in de (online) media zien. En dit komt terug in de school.” 

Het Spinoza Lyceum is een school voor mavo, havo en vwo en heeft zowel een islamitische als een joodse gemeenschap. Deze groepen worden vanuit de maatschappij meer tegenover elkaar gezet, aldus Hinke. “En we zien dus ook dat sommige leerlingen vrij mondig zijn geworden en snel hun - niet altijd genuanceerde - mening uiten, waarna er vaak ook geen ruimte meer is voor discussie of wordt geluisterd naar de ander. Dit kan leiden tot meer spanningen op school.” Ook leidt het er volgens Hinke toe dat bepaalde leerlingen zich terugtrekken en niets meer durven te zeggen of bijvoorbeeld niet meer met een davidster naar school durven te komen. “Dit werkt negatief door op de sfeer binnen de school, het gevoel van veiligheid, het welbevinden van leerlingen en het tot leren komen.” 

In gesprek 

Wat je hiertegen kunt doen? Heel belangrijk is om constant het gesprek aan te blijven gaan, stelt Hinke. In het geval van een conflict als eerste met de leerling of leerlingen die over de schreef zijn gegaan en hun ouders. Hinke: “Hierbij willen we leerlingen de kans geven ervan te leren: welke gevolgen heeft mijn uitspraak of gedrag, wanneer ga ik een grens over? We willen hierbij niet veroordelend zijn; je kunt niet verwachten dat leerlingen meteen al weten wat ze wel en niet mogen zeggen of doen. Zo was er een jongen die een racistische tekening had gemaakt en er vervolgens met wat vrienden om gelachen had. Tijdens een gesprek met zijn moeder erbij, moest hij heel hard huilen, hij vond het zo erg wat hij had gedaan. Ik heb tegen hem gezegd dat hij zichzelf moest vergeven, je leert ervan en nu gaan we door.”  

Dergelijke incidenten bieden ook de kans om het gesprek breder te voeren, benadrukt Hinke: hoe ga je met elkaar om, wat doe je als je van mening verschilt of elkaar niet goed begrijpt?  “De leerling uit het voorbeeld moet bijvoorbeeld nog een presentatie maken en geven over het gevaar van stereotypen en daarmee het gesprek hierover aangaan in de klas. Daarnaast hebben we, naar aanleiding van een brief van een leerlinge die zich afvroeg hoe ze moest omgaan met discriminatie, een gesprek gevoerd met leerlingen over de aanpak op school van polarisatie in de samenleving. Het blijft complex, sommige leerlingen zitten al ver van de dialoog af en daardoor komen dit soort initiatieven niet altijd goed van de grond. Ook geven docenten soms aan dat ze nog niet voldoende bagage hebben om het gesprek rond gevoelige thema’s te voeren; daar investeren we in. Maar we zien ook dat het vaak wel al lukt.” 

De school wil leerlingen ook leren buiten de eigen kaders te denken. Hinke: ”In een diverse, sterk gepolariseerde stad als Amsterdam is het erg makkelijk je te bewegen in een groep die dezelfde mening is toegedaan. Hoe ga je daarmee om? Om dit tegen te gaan hebben we in samenwerking met Psychologie in het Onderwijs (bekostigd vanuit een MDT-subsidie) in de tweede klassen mavo en havo de cursus ‘Kom uit je bubbel’ aangeboden.” 

Goede voorbeeld

Naast het stimuleren van de dialoog met en tussen leerlingen, is ook ‘het goede voorbeeld geven’ een belangrijk onderdeel van de aanpak van polarisatie, zo benadrukt de afdelingsleider. “Als schoolleiding maken we stevig duidelijk dat polariserende uitspraken en gedrag niet worden getolereerd, en treden we altijd op bij spanningen of conflicten. Daarnaast dragen we als school actief uit dat iedereen welkom is en respect verdient, en dat ieders verhaal gehoord mag worden.”  

Omgeving

Volgens Hinke kan het daarnaast helpen om de omgeving te betrekken bij het aanpakken van polarisatie. “Je kan bijvoorbeeld overwegen een thema-avond voor ouders te organiseren rond het thema polarisatie; als school merken we een bepaalde handelingsverlegenheid bij deze doelgroep op dat terrein. Wat wij op het Spinoza Lyceum in elk geval doen, is ouders actief opbellen en hen vragen: laat ons weten als er iets speelt, dan kunnen we hierop acteren.”  

Het Spinoza Lyceum heeft daarnaast met scholen in de buurt een groepsapp onder schoolleiders opgericht. Hinke: “In Amsterdam Zuid zitten wel 8 scholen op een steenworp afstand van elkaar. Leerlingen zoeken elkaar op het schoolplein op en lang niet iedereen heeft goede bedoelingen. Door de wet AVG kunnen schoolleidingen onderling elkaar niet op de hoogte houden wie er op het schoolplein staan. Daarom hebben we met de verschillende scholen deze groepsapp gemaakt; als er iets gebeurt, kunnen we snel handelen. De groep is recent opgericht, maar ik heb wel al het idee dat het helpt.” 

Samen zijn we de school

Een van de belangrijkste dingen als het gaat om het bestrijden van polarisatie, zo onderstreept Hinke, is tenslotte het bevorderen van de gemeenschapszin binnen de school. “Investeren in de school als gemeenschap, in het gevoel van verbondenheid met de school en met elkaar, daar ligt echt een kans. Ik merk ook dat leerlingen zich graag verbinden aan onze school. Bij de Open Dagen bijvoorbeeld melden zich ieder jaar meer leerlingen aan om in hun vrije tijd te helpen de school te promoten.” 

Het Spinoza Lyceum probeert dit gevoel van gemeenschap - allemaal samen zijn wij de school - verder te versterken. Hinke: “Dit doen we onder meer door verschillende groepen leerlingen actief met elkaar in aanraking te brengen. Bijvoorbeeld door leerlingen tijdens de ramadan een iftar te laten organiseren, een cultuurdag waarop iedereen in de kleding van zijn of haar eigen cultuur komt. Dit jaar delen we ook matzes met suiker uit met Pesach en we hebben elk jaar een kerstontbijt. Wat verder erg bijdraagt zijn onze Dalton-uren, waarbij leerlingen van alle lesjaren en van mavo tot gymnasium letterlijk bij elkaar in de klas zitten. Dat zorgt voor meer tolerantie en begrip naar elkaar en stimuleert het gevoel van verbinding. Het zijn van een brede school is in deze context heel waardevol.”