Digitalisering

De school dient een omgeving te zijn waar de digitale veiligheid van leerlingen en medewerkers gewaarborgd is, en waar de kansen van technologie kunnen worden benut. Dit vereist dat de randvoorwaarden op orde zijn; er moet sprake zijn van een goede ict-infrastructuur (voldoende goede devices, goed en veilig internet) en er moet een cultuur zijn waarbij zorgvuldig wordt omgegaan met informatie en de privacy geborgd wordt. Hier ligt een verantwoordelijkheid voor schoolbesturen. De sectorraden ondersteunen deze verantwoordelijkheid, onder meer met landelijke afspraken en standaarden. 

Advies over bestuurlijke verantwoordelijkheid

Wat zijn precies de ICT-verantwoordelijkheden van schoolbesturen, waar moeten zij aan voldoen en welke ondersteuningsbehoefte hebben zij? Daarover bracht de Adviesgroep Regie op ICT, in opdracht van de PO-Raad en VO-raad, in maart 2022 een advies uit aan het bestuur en de leden van de sectorraden. Belangrijkste conclusie is dat bestuurders meer verantwoordelijkheid moeten voelen en nemen op het gebied van ICT om meer regie daarover te verkrijgen. Ten aanzien van cybersecurity stelt de Adviesgroep dat het momenteel nog ontbreekt aan heldere kwaliteitsnormen waaraan moet worden voldaan. Er wordt geadviseerd toe te werken naar minimale standaarden die sectoraal worden vastgesteld.

Om regie te krijgen én houden op Informatiebeveiliging en Privacy, vraagt het thema structureel aandacht van de bestuurder en de Raad van Toezicht (RvT). Daarom lanceren de PO-Raad en VO-raad handreikingen voor bestuurders en interne toezichthouders.

​

Op de algemene ledenvergadering van 2 juni 2022 zijn de adviezen van de adviesgroep onderstreept door de leden van de VO-raad en twee richtinggevende besluiten genomen:

• Minimale standaarden voor cyberveiligheid zijn nodig om de veiligheid van medewerkers en leerlingen te kunnen waarborgen.
• Om aan deze standaarden te voldoen zijn voorzieningen nodig die samenwerking vereisen, denk aan ondersteuning bij beveiligingsincidenten en collectieve verzekeringen.​
  ​

In juli 2022 maakte het ministerie van OCW bekend structureel 6 miljoen euro te investeren om de digitale veiligheid in het po en vo naar een hoger niveau te brengen. In lijn met het advies 'Regie op ICT' is gewerkt aan een normenkader zodat voor alle scholen duidelijk is waar ze op het gebied van privacy en informatiebeveiliging aan moeten voldoen. Ook wordt er geïnvesteerd in bewustwording, professionalisering en centrale ondersteuning. De VO-raad is blij dat de minister hier werk van maakt. Wel blijven we ons inzetten voor aanvullende financiering voor scholen om aan de eisen en verantwoordelijkheden te voldoen.

Informatiebeveiliging en privacy (IBP)

Binnen schoolorganisaties worden steeds meer gegevens digitaal uitgewisseld en opgeslagen, bijvoorbeeld in leerlingvolgsystemen, digitale leermiddelen of via sociale media. De VO-raad vindt het belangrijk dat scholen en schoolbesturen de privacy van leerlingen en medewerkers optimaal beschermen, en biedt ondersteuning op dit vlak. 

 Aanpak IBP en Netwerk IBP
De Aanpak IBP is hét hulpmiddel voor schoolbesturen en scholen bij het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van IBP-beleid. Zo biedt de Aanpak IBP templates voor beleidsplannen, checklisten en inzicht in alle wettelijke verplichtingen en verantwoordelijkheden. Verder bevat de aanpak richtlijnen en tips over zaken als het regelen van cameratoezicht op school of het vragen van toestemming bij het delen van beeldmateriaal.

Voor iedereen die zich op school bezighoudt met IBP is er ook het netwerk IBP. Dit netwerk is dé plek om met collega’s kennis en ervaringen te delen, gebruik te maken van standaarddocumenten en met elkaar in gesprek te gaan.

Normenkader Informatiebeveiliging en Privacy voor het onderwijs
In samenwerking met het onderwijs en op initiatief van het ministerie van OCW, Kennisnet, SIVON, de PO-Raad en de VO-raad, is een Normenkader IBP ontwikkeld. Dit normenkader beschrijft de normen voor digitale veiligheid en geeft schoolorganisaties inzicht in de maatregelen die nodig zijn om zich zo goed mogelijk te beschermen tegen digitale dreigingen en privacyrisico’s. Het doel is dat alle leerlingen, ouders en medewerkers kunnen leren en werken in een digitaal veilige schoolomgeving en dat hun persoonsgegevens worden beschermd.

In april 2023 werd de eerste (pdf-)versie van het Normenkader Informatiebeveiliging en Privacy voor het Funderend Onderwijs gepubliceerd. In juni 2024 kwam een vernieuwde (web)versie beschikbaar.

Privacyconvenant: afspraken tussen schoolbesturen en aanbieders
Bij het gebruik van digitale leermiddelen is het belangrijk dat de privacy van leerlingen wordt beschermd. Het maken van goede afspraken met aanbieders van digitale producten en diensten hoort daarbij. Schoolbesturen kunnen hierbij gebruik maken van het privacyconvenant. Het bevat afspraken tussen schoolbesturen (vertegenwoordigd door de PO-Raad, VO-raad en MBO raad) en aanbieders over het omgaan met persoonsgegevens bij onder meer het gebruik van digitale leermiddelen en toetsen. Dankzij het convenant weten schoolbesturen en aanbieders wat ze over en weer van elkaar mogen verwachten, zijn de afspraken werkbaar in de praktijk en heeft iedereen dezelfde gemeenschappelijke uitleg bij deze afspraken.

Op 13 april is het privacyconvenant 4.0 gepubliceerd en deze is op de algemene ledenvergadering van de VO-raad in juni 2022 bekrachtigd. Op basis van jurisprudentie en ervaring is het convenant en de bijbehorende verwerkersovereenkomst op een aantal punten gewijzigd. Zo is onder andere nog nadrukkelijker vastgelegd wat de rol van het bestuur is als verwerkersverantwoordelijke.

ECK iD
Het ECK iD is een digitaal pseudoniem waarmee kinderen gebruik kunnen maken van digitaal lesmateriaal. De privacy van leerlingen wordt zo nog beter beschermd. Voor het gebruik van digitaal lesmateriaal werken de systemen van scholen en aanbieders van lesmateriaal met elkaar samen. Het ECK iD, ook wel keten iD genoemd, zorgt ervoor dat leerlingen digitaal lesmateriaal kunnen gebruiken terwijl er zo min mogelijk persoonsgegevens worden uitgewisseld. De VO-raad adviseert scholen om het ECK iD te gebruiken. 

Bewaartermijnen en Archiefwet
Het bewaren van persoonsgegevens is gebonden aan regels. Voor sommige typen persoonsgegevens gelden wettelijke termijnen. Voor andere moet je zelf een termijn vaststellen. Welke (wettelijke) termijn geldt hangt af van de wet waar de persoonsgegevens onder vallen. In het onderwijs heb je te maken met onderwijswetten, de Archiefwet en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). In 2024 treedt de vernieuwde Archiefwet in werking. De vernieuwde Archiefwet maakt het mogelijk dat de VO-raad samen met de PO-Raad een groepsselectiebesluit (een lijst met bewaartermijnen) opstelt die geldt voor de hele sector funderend onderwijs. Het concept groepsselectiebesluit is tijdens de algemene ledenvergadering van juni 2022 door de leden bekrachtigd.

School-CERT live: ondersteuning en advies bij cybersecurity-incident
Schoolbesturen kunnen zich kosteloos aanmelden als deelnemer van School-CERT (Computer Emergency Response Team). School-CERT bestaat uit een gespecialiseerd team van ICT-professionals, dat in staat is snel te adviseren in het geval van een cybersecurity-incident. Ook ontvangen deelnemers alerts over kwetsbaarheden en publiceert School-CERT handreikingen, maandelijkse nieuwsoverzichten en kwartaalanalyses over cybersecurity thema's. 

Overige relevante links

Professionalisering

Alleen als digitale leermiddelen op doordachte wijze worden ingezet in de klas, dragen ze bij aan de kwaliteit van het onderwijs. Dit vraagt van leraren, stafmedewerkers, schoolleiders en bestuurders dat ze de kansen en risico’s van ICT kennen en over de benodigde vaardigheden beschikken. Doorlopende professionalisering, op basis van onderzoek en data, draagt hieraan bij. 

De VO-raad en PO-Raad faciliteren tools voor het in kaart brengen van ontwikkelingsbehoeftes, stellen kennis en onderzoek beschikbaar en ondersteunen door afspraken met bestuurders, schoolleiders, opleidingen, opleidingsscholen en OCW te maken over de ontwikkeling van ICT-vaardigheden van onderwijsprofessionals. Om deze ambities te verwezenlijken werken we samen met Kennisnet, SIVON, OCW, de MBO Raad, regionale en landelijke kennisnetwerken, opleidingen en kennisorganisaties. 

Digitale geletterdheid

De professionele inzet van ICT omvat ook een visie en beleid op het gebied van digitale geletterdheid van leerlingen. Om leerlingen goed voor te bereiden op een samenleving die steeds verder digitaliseert, is het belangrijk dat scholen hen digitale kennis en vaardigheden bijbrengen. Leerlingen moeten leren om veilig, effectief, kritisch en bewust gebruik te maken van digitale toepassingen. 

De VO-raad vindt dan ook dat digitale geletterdheid een plek moet krijgen in het nieuwe curriculum, het liefst zoveel mogelijk geïntegreerd in andere vakken. Het is ook de verwachting dat met de curriculumherziening digitale geletterdheid een vaste plek krijgt in het landelijke curriculum. 

Scholen die aan de slag willen met digitale geletterdheid, vinden ondersteuning bij Kennisnet en SLO. Ook vanuit het 'Masterplan basisvaardigheden' is en komt ondersteuning beschikbaar voor het versterken van onder meer de digitale geletterdheid van leerlingen. 

De groeiende digitalisering in het onderwijs maakt het onderwijs afhankelijker van technologie én van de bedrijven achter die technologie. Alleen door samen te werken kan het onderwijs, vanuit publieke waarden, sturing geven aan deze ontwikkelingen.

Samen met onder andere de PO-Raad werken we aan een sterkere vraagmacht vanuit het onderwijs en betere marktcondities. Zodat het onderwijs vanuit zijn eigen visie en waarden in gesprek kan gaan en eisen kan stellen aan technologie en aan de markt. Eerste prioriteit daarbij is dat scholen en besturen meer sturing kunnen geven aan hoe het aanbod van digitale leermiddelen  - kort gezegd de leermiddelenketen - tot stand komt. 

Professionele schoolorganisatie

Ieder schoolbestuur moet voldoende geld en capaciteit hebben om ICT op een professionele manier te organiseren en in te kunnen zetten en niet afhankelijk te worden van leveranciers. De VO-raad zet zich in voor voldoende bekostiging vanuit de overheid en voldoende tijd en middelen voor een doordachte inzet van ict.

Een publieke ICT-infrastructuur

​Om ervoor te zorgen dat het onderwijs digitalisering stuurt in plaats van andersom, is een sterke stem van het onderwijs nodig in de manier waarop de markt werkt. Dat betekent dat er randvoorwaarden moeten komen die ervoor zorgen dat marktpartijen opereren in het belang van het onderwijs. De Onderwijsraad adviseerde in 2017 al dat scholen dit niet zelf kunnen oplossen maar dat een sterke rol van de overheid nodig is. Dat vergt grote investeringen in een landelijke ict-infrastructuur.

Duurzame samenwerking tussen schoolbesturen

Krachtenbundeling door samenwerking stelt het onderwijs in staat zich te organiseren en zich minder te laten leiden door de markt. De coöperatie SIVON maakt zich bijvoorbeeld sterk voor gezamenlijke inkoop en realisatie van veilige internetverbindingen en digitale leermiddelen. Daarnaast voert SIVON DPIA’s uit op Big Tech leveranciers zoals de DPIA op Google Workspace for Education. De VO-raad stimuleert scholen om zich te verenigingen in SIVON en zo vraagbundeling, samenwerking en kennisuitwisseling te organiseren.

Edu-K

Om bij te dragen aan een goede, veilige en betrouwbare keten van leermiddelen is de VO-raad aangesloten bij Edu-K. Edu-K is het platform waarin de verschillende partijen uit de onderwijsketen - van brancheorganisaties van educatieve uitgevers, distributeurs en softwareleveranciers tot koepelorganisaties van scholen - het gesprek aangaan over en werken aan een goed functionerende educatieve keten. Publieke en private partijen creëren zo gezamenlijk de randvoorwaarden voor een succesvolle inzet van ICT bij het leren, nu en in de toekomst. Binnen Edu-K worden afspraken gemaakt voor po, vo en mbo.

Het platform Edu-K heeft in april 2022 circa 33 miljoen euro gekregen van het Nationaal Groeifonds om in publiek-private samenwerking toe te werken naar een Afsprakenstelsel, waarbij verdere afspraken worden gemaakt over het realiseren van een eenvoudige, veilige en betrouwbare toegang tot en gebruik van digitale onderwijsmiddelen voor scholen. Het stelsel zal hier verder aan werken onder de naam Edu-V.

Dit is het overzicht van de netwerken van SIVON, Kennisnet, PO-Raad en VO-raad op het gebied van onderwijs en ict, digitalisering en (ict-)inkoop. Wij actualiseren het overzicht regelmatig.  

Samenwerken en kennis delen  

Schoolbesturen en scholen hebben behoefte aan samenwerking over en kennisdeling van onderwijs en digitalisering. Onder meer bieden netwerken kansen om kennis te delen en samen aan de slag te gaan op specifieke onderwerpen. Ook blijf je op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en kun je vragen stellen aan experts en adviseurs van Kennisnet, SIVON, PO-Raad en VO-raad. Hieronder vind je het overzicht van de bestaande netwerken en zie je in een oogopslag waar je bij kunt aanhaken.  

Met het Nationaal Groeifonds investeert het kabinet de komende vijf jaar twintig miljard in projecten die zorgen voor economische groei voor de lange termijn. Ook het onderwijs is benoemd als een van de domeinen waarin geïnvesteerd wordt. Het ministerie van OCW heeft in oktober 2021 drie voorstellen inzake digitalisering van het funderend onderwijs ingediend bij het Nationaal Groeifonds. Twee van die aanvragen zijn door de onafhankelijke beoordelingscommissie goedgekeurd. 

Het plan 'Impuls open leermateriaal' voorziet in een forse investering in het openleermiddelendomein. Het programma wordt in een consortium onder leiding van Kennisnet verder uitgevoerd.

Het plan 'Digitaal Onderwijs – Goed Geregeld' betreft een publiek-privaat programma waarin een herontwerp van de leermiddelenketen wordt ontwikkeld en geïmplementeerd. Ook wordt een publiek-privaat Afsprakenstelsel opgericht dat erop toeziet dat de leermiddelenketen veiliger, betrouwbaarder en efficiënter wordt. Het programma wordt uitgevoerd door het publiek-private platform Edu-K en gaat verder onder de naam Edu-V.