Mentale gezondheid en welbevinden

De mentale gezondheid van leerlingen in het vo staat onder druk. Nederlandse jongeren tussen 11 en 16 jaar ervaren fors meer mentale problemen en druk door schoolwerk dan hun leeftijdsgenoten in de afgelopen twintig jaar, zo blijkt uit het meest recente HBSC-onderzoek (Health Behaviour in School-aged Children), dat sinds 2001 elke vier jaar onder scholieren plaatsvindt. Het cijfer dat de bevraagde leerlingen voor hun leven geven, is nog nooit zo laag geweest als in 2021: gemiddeld 7,1. Terwijl dit cijfer in eerdere jaren ruim 7,5, en in 2001 zelfs een 8 was.

Met name onder meisjes is de mentale gezondheid in de periode 2017-2021 sterk verslechterd. Deze verslechtering hangt waarschijnlijk voor een aanzienlijk deel samen met de coronacrisis. Ook uit eerdere onderzoeken bleek dat deze crisis een grote negatieve impact heeft gehad op het welbevinden van jongeren. Veel scholen zien de impact van corona ook nog steeds terug in de klas, bijvoorbeeld als het gaat om somberheid en gebrek aan motivatie, maar ook op het vlak van executieve vaardigheden. Schoolleiders en docenten zien bijvoorbeeld dat het concentratievermogen en de planningsvaardigheden van leerlingen achteruit zijn gegaan. Leerlingen zijn sneller afgeleid, druk en in de les vaker afwachtend.

Uit de Corona Gezondheidsmonitor Jongvolwassenen 2022 blijkt dat meer dan de helft van de jongvolwassenen (16 tot en met 25 jaar) in Nederland psychische klachten ervaart. Vooral vrouwen en jongvolwassenen in stedelijke gebieden geven dit aan. Bijna twee derde van de deelnemende jongvolwassenen is eenzaam. Eenzaamheid komt het meest voor bij praktisch opgeleide jongvolwassenen (voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs, vmbo of mbo-niveau 1), vrouwen en alleenwonenden. 

Op scholen hebben de coronacrisis en de ervaren gevolgen hiervan geleid tot extra aandacht voor het thema mentale gezondheid, onder meer via het Nationaal Programma Onderwijs. Uit de tweede voortgangsrapportage van het NPO blijkt dat met name bestaande interventies op het gebied van welbevinden geïntensiveerd worden. 

In een advies over het NPO (juni 2022) stelde het Platform Perspectief Jongeren (PPJ) – de onafhankelijke begeleidingscommissie van het NPO – dat ‘het herstellen van de pedagogische relatie, de leermotivatie en het bieden van perspectief aan leerlingen momenteel de hoogste prioriteit heeft’. Het platform adviseert de minister een betere balans aan te brengen tussen leerrendement en sociaal-emotioneel welbevinden en scholen daarvoor meer ruimte te geven, en om scholen niet uitsluitend af te rekenen op resultaten en rendement.
 
Dit sluit aan bij het pleidooi van de VO-raad om meer aandacht te hebben voor het welbevinden en de leermotivatie van leerlingen. De raad onderstreept hierbij dat de coronacrisis waarschijnlijk slechts een katalysator is geweest van een al bestaande maatschappelijke ontwikkeling naar een hogere prestatiedruk. Het is belangrijk te kijken hoe de vo-sector kan bijdragen aan het verminderen van deze druk op jongeren, bijvoorbeeld door het thema beter bespreekbaar te maken binnen de school en door minder te richten op (op korte termijn) presteren en cijfers en de toetsdruk te verlagen. 

In maart 2023 bracht het PPJ het 3e advies uit, gericht op mentaal welzijn van jongeren in het mbo, hbo en wo. Het PPJ doet hierin aanbevelingen die ook relevant zijn voor scholen in het voortgezet onderwijs. Zo moet er in het funderend onderwijs voldoende ruimte zijn voor sociale vorming van leerlingen. 

Aanpak mentale gezondheid kabinet

Bovenstaand geluid vindt steeds meer zijn weg naar de politiek. Begin juni 2022 presenteerde het kabinet een aanpak 'Mentale gezondheid: van ons allemaal', om in de gehele maatschappij - inclusief het onderwijs - tot meer aandacht te komen voor welbevinden en de mentale gezondheid te versterken.