Sociale veiligheid

Voor scholen is ondersteuning beschikbaar bij het voeren van (sociaal) veiligheidsbeleid. Ze kunnen hieruit putten om te komen tot een eigen, integrale aanpak, passend bij de visie en context van de school en in samenhang met de aanpak op andere thema’s, zoals burgerschap en welbevinden. 

Belangrijk om hierbij in het achterhoofd te houden is dat niet alle incidenten te voorkomen zijn, en dat het in de aanpak en preventie om een gezamenlijke verantwoordelijkheid gaat van scholen, ouders, leerlingen, jeugdzorg, gemeenten en maatschappelijke organisaties. Samenwerking op dit vlak is essentieel.

In het voorjaar van 2023 heeft het ministerie van OCW de website jouwveiligeschool.nl gelanceerd met daarop een wegwijzer voor advies en informatie bij onveilige situaties op school.

Stichting School & Veiligheid heeft het Digitaal Veiligheidsplan (een digitale tool voor het schoolveiligheidsplan) ontwikkeld en in het voorjaar van 2023 vernieuwd.

Met de wet ‘Sociale veiligheid op scholen’ zijn schoolbesturen onder meer verplicht om de ervaren sociale veiligheid van leerlingen te monitoren, met een ‘gestandaardiseerd instrument’ dat voldoet aan de wettelijke eisen. Het monitoren kan onder meer via Vensters VO. Via Vensters kunnen scholen een leerlingtevredenheidsvragenlijst uitzetten en de resultaten ervan publiceren op Scholenopdekaart.nl. Door de vragenlijst jaarlijks onder ten minste een representatief deel van de leerlingen uit te zetten, wordt aan de monitoringsplicht voldaan. De vragenlijst kan ook via een andere aangesloten onderzoeksaanbieder worden afgenomen.​

Scholen dienen er zorg voor te dragen dat de monitorgegevens toegankelijk zijn voor de Onderwijsinspectie en aan de inspectie beschikbaar worden gesteld (deadline jaarlijks 1 juli). In Vensters is een functionaliteit ingebouwd waarmee scholen direct hun gegevens kunnen delen met de inspectie. Zie hiervoor ook de handleiding 'Doorsturen monitoringsgegevens aan de inspectie' in het overzicht ondersteuningsdocumenten van Vensters.

De monitoringsresultaten bieden een waardevol inzicht in hoe het staat met de sociale veiligheid op school en kunnen gebruikt worden om hier binnen de school verder over in gesprek en mee aan de slag te gaan. 

Het pesten of discrimineren van leerlingen en leraren, alsook (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, komt helaas op vrijwel alle scholen nog voor. Diverse organisaties en publicaties bieden tips, aanpakken, lesmateriaal, trainingen en/of voorbeelden die scholen kunnen helpen dit zoveel mogelijk te voorkomen en om tot een goede aanpak te komen als zich dit toch voordoet. Ook is hier informatie te vinden over de wettelijke verplichtingen van scholen op dit vlak.

Scholen krijgen in toenemende mate ook te maken met ‘digitale incidenten’ waarbij leerlingen betrokken zijn, zoals online pesten en het ongewenst online verspreiden van compromitterende beelden van leerlingen of docenten. Ook op dit vlak is ondersteuning beschikbaar:

Leerlingen kunnen daarnaast terecht op de website pestweb.nl over digitaal pesten en de website meldknop.nl als zij online vervelende zaken ervaren, zoals pesten. Als ongewenst een foto of video van hen verspreid en/of misbruikt wordt op social media, kunnen ze hier melding van doen op helpwanted.nl. Helpwanted vraagt Facebook, Snapchat etc. de beelden snel te verwijderen.

Scholen kunnen te maken hebben met problematiek rondom criminaliteit, geweld en ondermijning, of incidenten zich nu binnen of buiten de school afspelen. Zo zagen we de afgelopen jaren een toename van wapengeweld en criminaliteit onder jongeren, alsook van criminele beïnvloeding van jongeren (ondermijning). Ook worden docenten steeds vaker agressief bejegend door leerlingen of hun ouders. Onderstaande organisaties en publicaties bieden kennis, tips & tools en praktijkvoorbeelden over hoe hier als school mee om te gaan en hoe je als school hier preventief beleid op kan voeren. 

Ook straatcultuur in de klas komt steeds vaker voor. Jongeren vinden elkaar op straat en nemen dit nieuwe gedrag mee naar het klaslokaal. Dit uit zich in brutaliteit en grof taalgebruik, machogedrag, geweld en/of een hoog demotivatie level. Als het gaat om de vraag hoe hier als school mee om te gaan, willen we verwijzen naar de volgende praktijkvoorbeelden: 

Al de hierboven genoemde problematiek komt ook mede voort uit de verharding van de maatschappij en het groeiende wij/zij denken. Deze polarisatie kan ook een trigger zijn voor radicalisering en extremisme. Scholen kunnen een belangrijke rol spelen om polarisatie, radicalisering en extremisme bij leerlingen te voorkomen en aan te pakken, met ondersteuning van:

Verschillende gemeenten bieden daarnaast ondersteuning rondom het voorkomen en aanpakken van radicalisering. Informeer bij uw eigen gemeente naar de mogelijkheden.

Op het vlak van kindermishandeling en huiselijk geweld kunnen onderwijsprofessionals vooral helpen om dit beter en eerder in beeld te krijgen. Zij hebben een belangrijke rol in de signalering. 

Als sprake is van vermoedens van kindermishandeling of huiselijk geweld, zijn onderwijsprofessionals vervolgens verplicht de stappen van de meldcode ‘Huiselijk geweld en kindermishandeling’ te doorlopen.  

Om scholen te ondersteunen bij de signalering en in het werken met de meldcode in de praktijk, zijn diverse tools beschikbaar: 

Zie voor meer informatie en ondersteuning rond het signaleren en aanpakken van kindermishandeling en huiselijk geweld verder de onderstaande bijeenkomsten en relevante websites: 

Op de website van Stichting School & Veiligheid vinden scholen informatie over hoe te handelen als zich een (ernstig) incident voordoet waar leerlingen en/of leraren bij betrokken zijn. Ook is er informatie over hoe scholen zich hierop kunnen voorbereiden en dit soort incidenten zoveel mogelijk kunnen voorkomen. 

In geval van een calamiteit kunt u ook voor advies direct contact opnemen met de helpdesk van Stichting School & Veiligheid. Afhankelijk van de ernst van de calamiteit kan de helpdesk in overleg met de school een adviseur van het calamiteitenteam – bestaande uit crisis- en onderwijsexperts – kosteloos (8 uur) op locatie inzetten.

Als zich een calamiteit voordoet kunt u ook een vertrouwensinspecteur van de Onderwijsinspectie raadplegen. Bij bedreigingen kunt u direct contact opnemen met het Nationaal Crisiscentrum van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).