Bèta-assessment geeft leerlingen extra kans zich te bewijzen
Praktijkvoorbeeld
•
25 juni 2020
Veel leerlingen in 3 havo en vwo kiezen voor een bètaprofiel om de mogelijkheden aan vervolgopleidingen open te houden. Maar zitten zij wel op hun plek in dit profiel? En konden ze dat voldoende bewijzen tijdens de coronacrisis? Het Lorentz Lyceum in Arnhem geeft leerlingen een extra kans dit aan te tonen via een bèta-assessment.
Praktijkvoorbeeld Stichting Onderwijs Midden Limburg: een breed gedragen beleidskader dat duidelijkheid én eigen ruimte biedt
Artikel
•
24 juni 2020
De intervisiegroep van examensecretarissen bij Stichting Onderwijs Middel Limburg (SOML) vormde een prachtig klankbord voor de auteurs van het Beleidskader Toetsing en Examinering. De lastigste vraag: wat regel je centraal en wat per school?
‘Zelf het verhaal van de sector vertellen met de Benchmark PO en VO’
Artikel
•
24 juni 2020
Eind 2019 stemden leden van de PO-Raad en de VO-raad in met de ontwikkeling van een Benchmark PO en VO. Bestuurders, controllers en stafmedewerkers gaven in groten getale gehoor aan de oproep om mee te denken over de inrichting. We spraken met drie deelnemers.
Factsheet Wat u moet regelen als u een werknemer met een arbeidsbeperking in dienst heeft
Artikel
•
10 juni 2020
Met de banenafspraak dienen werkgevers meer werknemers met een arbeidsbeperking aan te nemen. De afspraak geldt ook voor het onderwijs Er zijn verschillende manieren om werk te bieden aan mensen met een arbeidsbeperking. Naast dat het mogelijk is om een medewerker in loondienst te nemen, is het ook mogelijk om personeel in te huren en om diensten of producten in te kopen bij leveranciers. Voor de verschillende manier gelden ook andere regels. Omdat het niet altijd duidelijk is wanneer en waar een baan meetelt, zetten we de belangrijkste informatie op een rij.
Helpdesk beantwoordt: moet er over het aflopen van een tijdelijke uitbreiding ook transitievergoeding worden betaald?
Artikel
•
10 juni 2020
De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig zullen we op deze site antwoord geven op een vraag die bij meer scholen speelt.
Een statement tegen racisme
Artikel
•
10 juni 2020
“Je wordt volgens mij niet als racist geboren, dat word je puur door je omgeving. Daarom moeten we op scholen aandacht besteden aan racisme.” Aldus Sara (14), leerlinge van UniC in Utrecht. De samenleving is volop in de ban van Black Lives Matter (BLM) en het probleem van racisme en discriminatie, en dit actuele thema leeft ook bij veel leerlingen. Vanuit scholen, maar ook vanuit henzelf wordt aangedragen dat het belangrijk is binnen de school hier aandacht voor te hebben en het bespreekbaar te maken. Zodat de bewustwording erover toeneemt en discriminatie en racisme zowel binnen en buiten de school ook steeds minder voor zullen komen. Op onder meer UniC Utrecht en CSG Augustinus Groningen zijn docenten en leerlingen hier naar aanleiding van BLM op een creatieve manier mee aan de slag gegaan.
Uitspraak: gevolgen voor vakantierechten bij opzeggen baan per 1 september
Artikel
•
10 juni 2020
Dit voorjaar heeft de Centrale Raad van Beroep (CRvB) zich gebogen over de vraag wat de gevolgen zijn voor de vakantierechten van een leraar die op 1 augustus bij een andere werkgever gaat werken en pas per 1 september zijn oude baan opzegt. De maand augustus heeft de werknemer volledig vakantie, waardoor er geen problemen ontstaan met het leveren van arbeid.
Blog: ‘Een positieve bijdrage aan de omgeving’
Artikel
•
10 juni 2020
Het bezoeken van scholen is een van de leukste kanten van mijn functie. Kort na de heropening van de vo-scholen voor alle leerlingen bezocht ik het Haagse Montessori Lyceum. Een paar dagen later ontving ik onderstaande brief van een van de leerlingen van deze school. Te mooi om hier niet integraal weer te geven.
‘Verbinding is een voorwaarde voor leren, zet daarom juist nu in op ontmoeting!’
Praktijkvoorbeeld
•
07 juni 2020
Verbinding met leerlingen is een kernwaarde van het Bernard Lievegoed College. Maar hoe monitor je het welzijn en houd je goed contact met leerlingen op afstand? Rector Patricia en mentor Lydia vertellen hoe ze dit aanpakken.
Blog: Slaapkameronderwijs
Artikel
•
03 juni 2020
Niets in mijn werk is leuker dan het bezoeken van scholen. Dat onze schoolgebouwen elf weken dicht waren leidde bij mij tot ernstige onthechtingsverschijnselen. Nou ja, dicht... ze waren open voor een enkele leerling, en ik heb ook wel gezien dat leraren die het thuis al snel zat waren hun toevlucht tot school namen. Maar dat waren er niet zo veel.
Blog: Mentoruurtje
Artikel
•
27 mei 2020
Onze premier zit al weer tien jaar in het Torentje. Vakminister is hij nooit geweest. Staatssecretaris wel. Vijftien jaar geleden zat hij op het departement van OCW. Daar is zijn belangstelling voor onderwijs gegroeid. Zo sterk zelfs dat hij vanaf 2008 wekelijks maatschappijleer geeft aan leerlingen op het Johan de Witt in Den Haag.
Blog: Naar school hunkerende pubers…
Artikel
•
19 mei 2020
Mijn kleinkinderen konden vorige week niet wachten tot het 11 mei was. Niet om opa te feliciteren met zijn verjaardag, maar...om weer naar school te gaan. Nu is dat voor jonge kinderen, in mijn geval tussen de 4 en 9 jaar, nog wel te begrijpen. Maar wie had begin dit jaar gedacht dat er dit schooljaar een moment zou zijn waarop onze leerlingen, door de bank genomen toch pubers, zouden hunkeren naar het moment dat ze weer naar school kunnen. En toch is het zo.
Kalsbeek College: ‘Wij plaatsen altijd al op advies van de basisschool’
Artikel
•
13 mei 2020
Korte lijntjes met de basisscholen en nauwe persoonlijke contacten zorgen ervoor dat Jessica de Bruin van het Kalsbeek College in Woerden al ruim voor de start van het nieuwe schooljaar precies weet welke leerlingen er op haar locatie gaan beginnen. Hierdoor kan de school ook in een jaar zonder eindtoets en met een telefonische warme overdracht prima uit de voeten.
Leer jouw leerlingen organiseren en prioriteren met deze tips
Praktijkvoorbeeld
•
11 mei 2020
Om efficiënt te kunnen leren, is het belangrijk dat leerlingen informatie kunnen organiseren en prioriteren. Dit geldt natuurlijk op school, maar juist ook in deze tijden van thuisonderwijs is het belangrijk dat leerlingen weten hoe ze dit kunnen aanpakken.
Blog: ‘Fijn dat iemand me wil helpen’
Artikel
•
08 april 2020
Ik had deze week een belafspraak. De dag ervoor appte mijn secretaresse: ‘Hou je er rekening mee dat ze haar vader onlangs verloor aan corona?’. Een vader van een collega. Het klinkt ver weg, maar kwam toch dichtbij. De dagelijkse cijfers over de slachtoffers kregen nog net geen gezicht, maar het raakte me. Kan mijn vader ook overkomen, of mijn moeder. Ik prijs me gelukkig met mijn gezondheid en dat van ons gezin en de familie. Maar het zijn dagkoersen. Ik prijs me gelukkig dat ik niet nu de zorg heb voor jonge kinderen, want ik zie om me heen wat het vraagt van ouders om alle ballen in de lucht te houden. Ik prijs me gelukkig met een tuin, want ik realiseer me dat voor velen de oproep: ‘Blijf thuis’ gelijk staat met ‘blijf binnen’. Het dagelijkse leven mag dan tot stilstand zijn gekomen, de weerrecords trekken zich er niets van aan.
Blog: Thuisschoolmaatje – een mooi initiatief
Artikel
•
02 april 2020
Opgesloten op mijn werkkamer beheersen Zoom, Teams en Pexip mijn leven. Zo zeer zelfs dat ik af en toe hunker naar een gewone telefonische vergadering. Eerlijk gezegd had ik er een maand geleden nog nooit van gehoord. Nu kunnen we niet meer zonder. En hoewel fysiek bijeenkomen veel voordelen heeft zijn deze calls met beeld geweldig. Bovendien werkt het disciplinerend en efficiënt.
Blog: Black-out
Artikel
•
02 april 2020
‘Ik ga altijd fluitend naar school en fluitend naar huis’, zei Floris toen ik hem vorige week voor het eerst sprak. Floris – vanwege privacyredenen niet zijn echte naam – is de leerling aan wie ik ben gekoppeld via project Thuisschoolmaatje.
Massaal digitaal: de beste tips en tricks uit binnen- en buitenland
Praktijkvoorbeeld
•
19 maart 2020
Plan niet teveel in één les en gebruik bestaand lesmateriaal: onder andere deze twee tips vind je in het overzicht voor digitaal lesgeven van de SOML-scholen. De scholen verzamelden de beste tips en tricks uit binnen- en buitenland.
De toekomst van ons onderwijs op Praktijkschool Het Groene Hart: ‘Goede ambities, maar dan begint het pas’
Artikel
•
10 maart 2020
“Onze toekomstplannen? We willen doorleren, in elk geval tot we rijk worden.” Aldus Iris en Chakira, twee leerlingen uit de derde klas van de Groene Hart Praktijkschool in Alphen aan den Rijn. Samen met een bestuurder, schoolleiders en docenten namen zij op 5 maart deel aan een gesprek binnen de school over het discussiestuk ‘Toekomst van ons onderwijs’. De ambitie uit dit stuk om een ‘leven lang te leren’ werd dan ook goed ontvangen. Ook over de andere kernideeën was er enthousiasme; deze sluiten aan bij waar de school al mee bezig is en kan de school en de leerlingen verder brengen, zo gelooft men. Maar: alle ideeën moeten nog heel goed in de praktijk worden getest.
"Anders kijken maakt scholen sterker"
Artikel
•
10 maart 2020
“We moeten geen mensen werven die op ons lijken.
Andersdenkenden zijn noodzakelijk om de organisatie
uit te dagen. Verschillende perspectieven zorgen ervoor
dat de kwaliteit van je organisatie hoger wordt.”
Drie bestuurders geven hun visie op diversiteit en
inclusiviteit in het voortgezet onderwijs.
Tachtig minuten les creëert ruimte voor coaching en keuzes
Praktijkvoorbeeld
•
10 maart 2020
Na drie jaar ‘oefenen’ in speciale klassen, startte Over Betuwe College Bemmel in schooljaar 2020-2021 met een coachende aanpak en een 80-minutenrooster voor alle leerlingen. Lees waarom de school voor deze verandering koos.
Onderzoek op Spinoza Lyceum: zo zijn de daltonuren wél effectief
Praktijkvoorbeeld
•
03 maart 2020
Leren omgaan met vrijheid, zelfstandigheid en samenwerken: een daltonuur raakt aan de kern van het daltononderwijs. Op het Spinoza Lyceum in Amsterdam hadden de leraren door het rumoer tijdens hun daltonuren echter het idee dat er te weinig werd gewerkt. En ook uit het rapport van de daltonvisitatiecommissie bleek dat de school deze uren nog niet effectief genoeg invult. Docent Jate Terpstra onderzoekt samen met collega Nellie Wagner hoe de school dit kan verbeteren.
Nóg beter worden in waar je goed in bent op Het Stormink
Praktijkvoorbeeld
•
03 maart 2020
Op Het Stormink, onderbouwlocatie van het Etty Hillesum Lyceum in Deventer (vmbo, havo, vwo), volgen leerlingen zogenoemde talentontwikkelprogramma’s (TOP) die aansluiten bij hun persoonlijke interesses en talenten. Hoe pakt de school dat aan?
Leraren op het Maasland ontwikkelen zelf nieuw onderwijsconcept GO
Praktijkvoorbeeld
•
25 februari 2020
Zo’n twee jaar geleden wilde het Maasland College een nieuwe weg inslaan met hun onderwijs. Het resultaat mag er zijn: vanaf volgend schooljaar wordt het nieuwe onderwijsconcept GO (Gepersonaliseerd Onderwijs) ingevoerd. Hoe pakt de school dat aan?
Waarom differentiëren we niet meer naar belangstelling?
Praktijkvoorbeeld
•
18 februari 2020
Individuele leertrajecten zijn populair. De Groene Hart Praktijkschool heeft er in de bovenbouw al jaren ervaring mee. Nu trekken ze de lijn door naar de onderbouw, vertelt leraar Ronald van den Helder.
Coaching van leraren geeft onderwijsontwikkeling impuls
Praktijkvoorbeeld
•
18 februari 2020
De maatschappij verandert, leerlingen veranderen en we weten niet welke nieuwe banen in de toekomst gaan ontstaan. Hoe innoveert Wellantcollege Oegstgeest het onderwijs om deze constante ontwikkeling bij te houden?
Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen: Optimaal leren in een heterogene brugperiode
Praktijkvoorbeeld
•
11 februari 2020
Op welk niveau is de kans op een diploma het grootst? Leerlingen op de Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen (SSgN) krijgen twee jaar de tijd om dat in een heterogene brugperiode te ontdekken.
Het vragen- en kennisplatform voor leraren: Edualdo.nl
Artikel
•
05 februari 2020
Is Edualdo.nl al bekend binnen uw school of bestuur? Op deze website kunnen leraren kennis en ervaring uitwisselen over het onderwijs, van multimediagebruik in de klas tot projectmatig werken.
‘Actief’ onderwijs houdt leerlingen bij de les
Praktijkvoorbeeld
•
04 februari 2020
Op Kiem Montessori mogen de leerlingen langer speels blijven. Ze bewegen veel, maken huiswerk op school en ontwikkelen hun talenten. Lees hoe deze nieuwe school dat aanpakt.
Zo volgen leerlingen met een studieschema hun eigen leerroute
Praktijkvoorbeeld
•
30 januari 2020
Leerlingen van docente Nederlands Bodien Grijpstra volgen hun eigen leerroute en werken met leerdoelen in een studieschema. Lees hoe zij dat doen en hoe Bodien de regie houdt.
Leerling aan de leiding: trialoog met ouders en coach
Praktijkvoorbeeld
•
28 januari 2020
Op CSG Het Noordik voeren leerlingen een paar keer per jaar een trialoog met hun ouders en mentor-coach. Lees waarom de school deze driehoeksgesprekken in alle vmbo-klassen invoert.
Overstap van po naar vo: welke persoonsgegevens mogen uitgewisseld worden?
Artikel
•
27 januari 2020
Aan het begin van dit nieuwe kalenderjaar zijn scholen druk met activiteiten rondom het aanmelden en inschrijven van nieuwe leerlingen. Het is belangrijk om in alle fases van die processen dataminimalisatie te hanteren voor alle informatie die scholen met elkaar en met ouders uitwisselen. Dit houdt in dat alleen de echt relevante gegevens worden gedeeld (die noodzakelijk zijn voor de ontvangende school om de leerling zo goed mogelijk te kunnen begeleiden). Hoe hoort dat in de praktijk plaats te vinden? Kennisnet heeft in kaart gebracht welke regels hierover bestaan.
Tweefasen-vwo: havodiploma als ‘plan B’ geeft vertrouwen
Praktijkvoorbeeld
•
20 januari 2020
Raza (18) deed dit jaar eindexamen vwo en haalde vorig jaar al haar havodiploma. Tóch een geruststellend idee, met dank aan het tweefasen-vwo op de Amsterdamse Open Schoolgemeenschap Bijlmer (OSB). Hoe ziet die route eruit?
Veelgestelde vragen over de po/vo benchmark
Artikel
•
07 januari 2020
Verslag werkconferentie Focus op Burgerschap: Wie wil je als school zijn?
Artikel
•
18 december 2019
In Het Oude Magazijn in Amersfoort kwamen donderdag 28 november - op uitnodiging van de VO-raad - ruim 80 professionals bijeen om zich breed te verdiepen in burgerschapsonderwijs. Wat is burgerschap, hoe geef je dit vorm en hoe borg je het in de school? Wat vraagt de (nieuwe) wet en moet de wet de aanjager zijn? Een impressie van de dag.
Samen aan het roer: zo werkt een zelfsturend team
Praktijkvoorbeeld
•
17 december 2019
Met een zelfsturend lerarenteam een nieuw onderwijsconcept van de grond tillen, kan dat? Evert-Jan Oppelaar en zijn collega’s van Herbert Vissers eXplore kregen het voor elkaar.
Praktijkvoorbeeld Ichthus College: Onderwijsvisie richtinggevend voor toetsbeleid
Artikel
•
15 december 2019
Op het Ichthus College in Kampen (praktijkonderwijs t/m gymnasium, twee locaties) is de onderwijsvisie richtinggevend voor de visie op en de praktijk van toetsing en examinering. Er is een structuur ingericht om de kwaliteit van het toetsbeleid en de uitvoering ervan te bewaken. Minke de Vries, seniordocent toetsbeleid, speelt daarin een leidende rol.
Praktijkvoorbeeld Clusius College: gezamenlijk PTA’s en toetsen maken
Artikel
•
15 december 2019
Samenwerken, expertise bundelen en leren van elkaar; dat zijn belangrijke ingrediënten van de wijze waarop het groene Clusius College in Noord-Holland werkt aan de kwaliteit van het examen- en toetsbeleid. De school heeft acht vmbo- en drie mbo-vestigingen. Melanie Brandenburg, directeur van de vmbo-vestiging in Heerhugowaard, is als voorzitter van de vestigingsexamencommisie van haar school én als lid van de centrale examencommissie van het Clusius nauw betrokken bij het examen- en toetsbeleid voor het vmbo.
Wat u moet weten over de Wet Arbeidsmarkt in balans (WAB)
Artikel
•
11 december 2019
De Wet arbeidsmarkt in balans (WAB) treedt op 1 januari 2020 in werking. De WAB heeft als doel de kosten- en risicoverschillen tussen contractvormen te verminderen, zodat flexibel werk wordt gebruikt waar de aard van het werk daarom vraagt en niet alleen omdat het een kostenvoordeel oplevert. Negatieve effecten van specifieke vormen van flexibele arbeid, zoals onzekerheid over werk en inkomen en afwenteling van kosten en risico’s, worden beperkt of beprijsd. Ook beoogt de wet het aangaan van een vast contract aantrekkelijker te maken voor werkgevers, zodat voor werkenden meer perspectief op zekerheid ontstaat.
De ‘pedaccer’ als motor voor schoolontwikkeling
Praktijkvoorbeeld
•
11 december 2019
Een leraar die op het Stedelijk College Eindhoven het voortouw wil nemen in onderwijsontwikkeling, leerlingenzorg of kwaliteitszorg, kan als ‘pedaccer’ aan de slag. “De leukste functie die er is”, zegt pedaccer Theo van der Maazen.
Een schoolcultuur met meer gedeelde verantwoordelijkheid: “We geven ons team veel vertrouwen”
Praktijkvoorbeeld
•
10 december 2019
“Een cultuurverandering creëer je niet van de ene op de andere dag. We hebben duidelijk aan ons team uitgelegd wat we voor ogen hadden: een open cultuur, waarin leerlingen én leraren ruimte voelen om mee te denken, om met initiatieven te komen.” André Dokman (directeur), Carolien Gerritsen (adjunct-directeur) en Alwin Smit (leraar) vertellen over de cultuurverandering die op het Futura College in Woerden gaande is.
Praktijkvoorbeeld Eckart College: vanuit visie op onderwijs leiding geven aan het toetsbeleid
Artikel
•
09 december 2019
De examencommissie van het Eckart College (mavo, havo, vwo) in Eindhoven komt zo nodig bij elkaar, maar is nog niet formeel benoemd. De schoolexamenpraktijk loopt hier desondanks als een trein, vertelt Nicole Donkers, adjunct-directeur van het vwo. Waar is dat aan te danken? Donkers vertelt wat de belangrijkste kenmerken zijn van het beleid en de praktijk rond toetsing op de school.
Praktijkvoorbeeld Wellantcollege: werken aan een eenduidig en efficiënt examen- en toetsbeleid
Artikel
•
09 december 2019
Hoe een grote onderwijsorganisatie met twintig vmbo-locaties werkt aan de kwaliteit van het examen- en toetsbeleid, vertelt Elise van Vliet, directeur onderwijs en kwaliteit van Wellantcollege en lid van de centrale examencommissie van deze scholenorganisatie. Van Vliet was de afgelopen jaren actief betrokken bij de ontwikkeling van het huidige toetsbeleid voor de vmbo-tak van Wellantcollege, dat ook mbo in huis heeft. “Eenduidigheid en efficiency zijn belangrijk als je op zo veel locaties maatwerk in het onderwijs levert.”
De huisacademie: nog nooit zo veel onderwijskundig rumoer in de school
Praktijkvoorbeeld
•
03 december 2019
In 2015 startte op het Corderius College een huisacademie. Wat begon als een nieuwe aanpak van professionalisering, resulteerde al snel in de ontwikkeling van leergemeenschappen in de school.
Zittenblijven of overgaan: hoe objectief nemen leraren deze belangrijke beslissing?
Praktijkvoorbeeld
•
21 november 2019
In hoeverre bepaalt de groepsdynamiek tijdens overgangsvergaderingen of een leerling blijft zitten of overgaat? En welke rol speelt de individuele leraar in dit proces? Janneke Sleenhof, docente Nederlands op het Sint-Joriscollege in Eindhoven, is promovendus en doet onderzoek naar het effect van overgangsvergaderingen op zittenblijven. Ze vertelt waarom en wat haar bevindingen tot nu toe zijn.
Handle with Care: ‘Dit soort kleine gebaren maken een wereld van verschil voor leerlingen’
Artikel
•
19 november 2019
“Als leerlingen thuis te maken krijgen met een geweldsincident waarbij ook de politie wordt ingeschakeld, heeft dat een enorme impact. Alleen al het feit dat iemand op school er dan van weet, dat ze daar gekend worden en steun krijgen aangeboden als ze willen, maakt zo’n wereld van verschil.” Aldus Otto van Noort, zorgcoördinator op SG Pantarijn (regio Wageningen) over de werkwijze Handle with Care, waar zijn school momenteel aan deelneemt. Hierbij is afgesproken dat de politie de school een signaal geeft als er huiselijk geweld heeft plaatsgevonden bij een leerling thuis, zodat de school snel steun kan bieden. Samen met Stella Efdé (bestuurder Pantarijn), Jasper van de Reep (Augeo) en een medewerker van de politie vertelde Van Noort tijdens de scholenconferentie ‘Verrassend Passend’ op 19 november jl. over deze manier van samenwerken.
Een schoolontwikkeling starten: in 4 stappen van ambitie naar actie
Praktijkvoorbeeld
•
19 november 2019
Een verandering op school vraagt om een stevig fundament en een concreet doel. Lees hoe leraren van het Alkwin Kollege en CSG Calvijn het ‘Ontwikkelplan innovatietraject’* gebruikten om hun ontwikkelvraag te concretiseren.
Onderhoud gebouwen: sparen per onderdeel of schuiven met potjes?
Artikel
•
13 november 2019
Een strengere interpretatie van de regels voor het jaarverslag houdt in dat sommige scholen op een andere manier geld opzij moeten leggen voor groot onderhoud van schoolgebouwen. Een werkgroep waar onder andere de VO-raad deel van uitmaakt, bereidt inmiddels een advies voor. Wat kan een verandering in de zogeheten voorziening groot onderhoud betekenen voor de financiële reserves van een school? Vier vragen aan Ben de Wilde, stichtingscontroller bij Lucas Onderwijs.
Privacy en beveiliging blijvend op het netvlies
Artikel
•
13 november 2019
Scholen zijn goed op weg om hun informatiebeveiliging en privacy (IBP) op orde te krijgen, zo blijkt uit recent onderzoek. Toch blijft aandacht nodig om iedereen in de organisatie goed te informeren over de do’s en don’ts op dit gebied. Bijvoorbeeld om snel te handelen als je geconfronteerd wordt met een DDoS-aanval of een datalek.
Verantwoording en bedrijfsvoering: cyclisch leren en verbeteren
Artikel
•
12 november 2019
Verantwoording afleggen omdat het nu eenmaal moet. Daarmee doen scholen zichzelf te kort, vindt bestuurskundige Cor van Montfort. In opdracht van de VO-raad onderzocht hij hoe scholen hun verantwoordingsproces kunnen gebruiken om te leren en hun kwaliteit te verbeteren. ‘Met een paar gerichte maatregelen kun je al veel verschil maken. Daarbij is de rol van controllers essentieel.’