Artikelen

Hoe kun je doorgroeien als schoolleider en wat leer je van werkvormen zoals intervisie en andere schoolleiders? De antwoorden op deze elementaire vragen - en de toegevoegde waarde en inzichten die het oplevert - licht Hugo Vos toe in dit interview. Vos is locatiedirecteur van het Nuborgh College Veluvine in Nunspeet en volgde het leertraject Beginnend eindverantwoordelijk schoolleider van de VO-academie. Hoe ervaarde hij het traject?

In deze aflevering spreekt Evert Hatzmann - auteur van bestseller ‘Hoezo Hiërarchie?’ - over eigentijdse gesprekken op de werkvloer tussen medewerkers en leidinggevenden. Hoe kom je tot verbondenheid en affectie?

“Ik vond het een prettig traject. De sprekers waren heel inspirerend, de keynote was een goed startmoment en met elkaar in de intervisie allerlei casussen doorakkeren leerzaam”. Aan het woord is Tijs Gerritsen, afdelingsleider van de havo-afdeling op het Oosterlicht College in Nieuwegein. Hij volgde het leertraject Beginnend schoolleider en blikt terug op zijn ervaringen.

In de reeks 'Sector aan het woord’ geven schoolleiders, bestuurders, beleidsmedewerkers e.d. een inkijkje in hun dagelijkse praktijk en professionele ontwikkeling. Iedere maand leggen we iemand uit de sector een aantal vragen voor over het thema professionaliseren. Hoe geef je leiding aan de professionalisering van collega's? En op welke momenten leer je zelf het meest? Laat je inspireren door hoe collega's invulling geven aan hun professionalisering. 

Wat als Dounia en Ariya het hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet zouden lezen? Dat vraag ik me af wanneer beide leerlingen van 15 jaar oud ons rondleiden door hun school in de Haagse Schilderswijk. Hun Nederlands is goed genoeg om het te kunnen lezen. Ze zijn beiden anderhalf jaar in Nederland en het is verbluffend hoe goed ze het Nederlands beheersen.

Op 1 januari 2020 is de commissie Code Goed Onderwijsbestuur van start gegaan. Deze commissie heeft een tweeledige opdracht:

Het idee dat je collega’s een stap verder kunt helpen in de invulling van hun werk: hoe mooi is dat? In de opleiding tot VO-managementcoach leer je in een aantal bijeenkomsten hoe je (beginnende) collega’s in de sector met coaching ondersteunt om te professionaliseren. Conrector Mirjam Mensch van het Tabor College Oscar Romero in Hoorn neemt je mee in haar ervaringen met de opleiding als recent gecertificeerde VO-managementcoach.

"Ooit als schoolleider overwogen je met al je kennis en kunde ondersteunend in te zetten voor de ontwikkeling van anderen? De VO-managementcoachopleiding is dan een absolute aanrader!"

Digitale veiligheid is in het onderwijs van cruciaal belang. Leerlingen, ouders en medewerkers vertrouwen ons immers hun gegevens toe. Maar wat is ‘veilig genoeg’? Vereniging OMO heeft een organisatiebrede aanpak voor al haar (ruim zestig) scholen in Noord-Brabant.

In de reeks 'Sector aan het woord’ geven schoolleiders, bestuurders, beleidsmedewerkers e.d. een inkijkje in hun dagelijkse praktijk en professionele ontwikkeling. Iedere maand leggen we iemand uit de sector een aantal vragen voor over het thema professionaliseren. Hoe geef je leiding aan de professionalisering van collega's? En op welke momenten leer je zelf het meest? Laat je inspireren door hoe collega's invulling geven aan hun professionalisering. 

‘Eventuele spanningen of geldzorgen thuis mogen zich niet vertalen naar het klaslokaal. Voor veel leerlingen kan een schoolmaaltijd dan ook een enorm verschil maken.’ Dat schreef minister Wiersma in maart 2023 aan de Kamer. Wanneer we ons zorgen maken over basisvaardigheden en gelijke kansen, dan moeten we er in ieder geval voor zorgen dat alle kinderen met een volle maag aan de schooldag beginnen en zich kunnen concentreren op het leren. Wiersma maakte daarom in 2023 100 miljoen euro vrij en verscheen trots in de krant met foto’s waarop hij samen met leerlingen aan het schoolontbijt zit.

Stevig, deskundig én onafhankelijk: zo ziet de ideale examencommissie eruit. Maar wie zet je er dan in? En hoe komt zo’n commissie goed in positie? Drie scholen vertellen.

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag of een AOW’er zes maanden moet wachten op doorbreking van de keten van arbeidscontracten?

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag of de verschillende aanspraken in de CAO VO naar rato van de betrekkingsomvang zijn of niet?

Bij de ISK Arnhem weten ze uit ervaring: voor nieuwkomersleerlingen die na twee jaar naar een reguliere vo-school doorstromen, is een goede start daar ongelofelijk belangrijk. “In het begin kunnen deze leerlingen bijvoorbeeld lesinhoud nog niet helemaal begrijpen, zich wat verloren voelen en/of verbinding missen”, vertellen Sanne van der Veen (afdelingsleider), Rieneke van het Hoff (ambulant begeleider) en Merlijn Elst (decaan) van deze ISK. “Krijgen ze dan geen ondersteuning, dan staan ze eigenlijk al met 1-0 achter.” Zorg daarom dat je de nieuwkomersleerlingen en hun behoeften vanaf het begin in beeld hebt en maak werk van hun begeleiding, is het advies aan het reguliere vo. Om scholen te ondersteunen op dit vlak, nam de ISK Arnhem het initiatief voor de ‘100 dagen schoolcoach’, die vanuit de ISK samen met de ontvangende school nieuwkomersleerlingen in de eerste periode het benodigde extra steuntje in de rug biedt.

Samen als bestuur het accreditatietraject doorlopen. Kan dat wel? Ja, dat kan samen maar ook weer apart. Frits Hoekstra en Bert van Leeuwen van Scope scholengroep deden beiden, collegiaal en als bestuur mee aan de tweede pilot vanuit een gemeenschappelijk belang dat verder reikt dan hun eigen scholenorganisatie. Waar samen leren een positieve uitwerking heeft op voorbeeld zijn, persoonlijke ontwikkeling, vertrouwen, transparantie, en je ook nog eens verrijkt. Een open interview met deze twee bestuurders met een missie.

“Een dialoog voeren hoeft niet ingewikkeld te zijn, als je een aantal uitgangspunten in de gaten houdt. Een dialoog is alleen niet vanzelfsprekend. Het geeft altijd een zekere spanning, omdat mensen zichzelf wat meer blootgeven dan anders. Die openheid is juist nodig. Je zult als leider daar het voortouw in moeten nemen om te laten zien dat je die openheid belangrijk vindt", aldus Hartger Wassink tijdens een van de bijeenkomsten van het leertraject ‘Leidinggeven in dialoog’.

Een doorlopende leeslijn, een leesmonitor en de inzet van lees- en mediaconsulenten; het zijn belangrijke ingrediënten van het programma ‘Waalwijk Taalrijk’, waarin de gemeente Waalwijk, de bibliotheek, scholen, kinderopvang- en welzijnsorganisaties samenwerken om de taalontwikkeling en het leesplezier van kinderen en jongeren te stimuleren. Alle po- en vo-scholen in Waalwijk doen mee. Els Klerkx, Ank Joosen en Nicolle Sommer vertellen over het programma en de ervaringen. Klerkx is beleidsmedewerker van de gemeente Waalwijk, Joosen is programmacoördinator Educatie bij de Bibliotheek Midden-Brabant en Nicolle Sommer is directeur van de Walewyc mavo in Waalwijk.

Het Agnieten College in Zwartsluis is een middelbare school die vmbo en de eerste drie leerjaren van havo en vwo aanbiedt. De school wilde het havo/vwo-onderwijs duidelijker profileren en aantrekkelijker maken, onder andere omdat steeds meer leerlingen in de regio voor andere scholen in de buurt kozen. Daarbij wilde de school aansluiten bij de behoeften die typerend zijn voor havo/vwo leerlingen. Dit werd vanaf 2022/2023 de HV-route met een praktische insteek. Teamleider Bart Broek en docent Amarinske Rusticus vertellen hoe ze tot de HV-route zijn gekomen.

In deze aflevering van VO-praat hoor je Mario Kieft, hoofddocent Organisatieontwikkeling en Gedrag in Organisaties aan de Open Universiteit. Hij schetst een alternatief perspectief op organisatieontwikkeling, waarin duidelijk wordt dat formele verandertrajecten vaak niet slagen… en dat dat precies de bedoeling blijkt te zijn.  

In Heerenveen werd in oktober 2023 feestelijk een nieuwe school geopend: KiiM. Een school voor jongeren van 10 tot 18 jaar. De school werkt met heterogene groepen waarin alle onderwijsrichtingen en -jaren samenkomen. Uiteindelijk kiezen leerlingen rond hun 14e voor een onderwijsrichting. Moniek Bergsma, directeur van KiiM, vertelt over hun onderwijsconcept, hoe later selecteren werkt en hoe dit bijdraagt aan het vergroten van kansengelijkheid.

“Ik was nieuwsgierig hoe accreditatie in z’n werk gaat, omdat je veel verschillende soorten bestuurders hebt in Nederland. Er zijn grote besturen en tegelijkertijd heb ik als rector-bestuurder een compact bestuur. Ik ben net anderhalf jaar rector-bestuurder van een ‘eenpitter’ en wilde weten hoe het bestuurlijk handelen in deze rol gezien wordt. Of je dus de knip kunt maken tussen rector en bestuurder”, zegt een openhartige Arjan van der Wart van het Krimpenerwaard College.

Wanneer anderstalige nieuwkomersleerlingen vanuit een Internationale Schakelklas (ISK) instromen in het reguliere vo, kan er soms twijfel zijn bij scholen: komt het wel goed? “Schuif die twijfel opzij en gebruik hun komst als positieve trigger om verder werk te maken van het taalbeleid”, aldus Lies Alons, directeur Onderwijs van het ITTA (Kennisinstituut voor Taalontwikkeling) in Amsterdam. “Het begeleiden van anderstalige leerlingen bij hun verdere taalverwerving en het investeren in taalontwikkelend lesgeven, levert grote resultaten op. Het kan een impuls geven aan het taalniveau van álle leerlingen in de school. Het is dus heel relevant voor scholen, ook met het oog op de dalende basisvaardigheden, om hier mee aan de slag te gaan.”

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag of je je pensioen opbouwt gedurende onbetaald ouderschapsverlof ?

Toen het Zuiderlicht College in 2017 aan de slag ging met maatwerk en een pilotklas startte, werd dit een succes. Na afloop van de pilot lag de uitdaging voor directeur Olga Onrust en teamleider Sharon Boughanem om de geleerde lessen verder uit te rollen. Hier vertellen ze hoe ze maatwerk langzaam maar zeker in het dna van de school hebben weten te verweven.

De tijdelijke inhuur van docenten stijgt en daar wil de politiek iets mee. Er is een wetsvoorstel in de maak dat de inhuur wil begrenzen. Als bijdrage aan die politieke discussie zet de Algemene Rekenkamer in haar rapport 'Focus op inhuur' de feiten op een rij. Wat leren die feiten en wat kunnen schoolbesturen en de politiek daarvan leren?

Op het Bonhoeffer College kwamen ze er tijdens de startanalyse van de ontwikkeling naar een formatieve cultuur achter dat het helemaal geen nieuwe manier van werken was. Ze deden het al grotendeels. Ze waren zich er alleen niet van bewust. Vandaar de tip van kartrekker Moniek Makkink en schoolleider Sjabbo Smedes: “Goed stilstaan bij de beginsituatie, gaf ons een vliegende start voor de rest van de schoolontwikkeling.”

“Bepaald is dat leerlingen op hun twaalfde naar het voortgezet onderwijs gaan, maar er zijn best veel kinderen die nog wat langer moeten groeien voordat ze hier klaar voor zijn. Voor dit soort leerlingen hebben wij een brugjaar gecreëerd, een extra jaar voordat ze naar het vo overstappen.” Aan het woord is Bibian Gilissen, teamleider van dit zogenoemde ‘brugjaar Jan Lighart’ op het St-Gregorius College in Utrecht. De school voerde het brugjaar in 2021 in, vanuit de overtuiging dat dit extra jaar – en de uitstel van selectie die het biedt – veel kan betekenen voor bepaalde groepen leerlingen. “Als ze niet eerst bij ons zouden komen, zouden veel van hen niet soepel doorstromen, op een niet passende plek in het vo terechtkomen of zelfs uitvallen.”

De impact van de bestuurder op het leren van de leerlingen is indirect. Die impact wordt groter als bestuurders inzetten op de continue professionele groei van schoolleiders en leraren. Dat gaat beter in een context die daar ook toe verleidt. Succesvolle onderwijssystemen zetten dan ook in op de ontwikkeling van een onderzoekende en samenwerkende cultuur, aldus Dr. Loes van Wessum.

De helpdesk van de VO-raad helpt schoolbesturen bij vragen over onderwijs- en werkgeverszaken. Regelmatig geven we op deze site antwoord op een vraag die bij meer scholen speelt. Dit keer antwoord op de vraag waarvoor quit-claim’s worden gebruikt.

In de reeks 'Sector aan het woord’ geven schoolleiders, bestuurders, beleidsmedewerkers e.d. een inkijkje in hun dagelijkse praktijk en professionele ontwikkeling. Iedere maand leggen we iemand uit de sector een aantal vragen voor over het thema professionaliseren. Hoe geef je leiding aan de professionalisering van collega's? En op welke momenten leer je zelf het meest? Laat je inspireren door hoe collega's invulling geven aan hun professionalisering.

Op mijn bureau ligt De Staat van het Onderwijs van de Inspectie van het Onderwijs, ruim 130 pagina’s vol feiten en cijfers. Welk verhaal vertellen deze cijfers? De inspectie zelf vat dat verhaal samen in de kop boven haar eigen persbericht: Grote groep onvoldoende scholen moet leren van scholen waar het goed gaat. Kranten nemen dit beeld over met koppen als ‘Eén op de vijf scholen ondermaats’ (AD). Toch is het mogelijk om met dezelfde cijfers en feiten in de hand een heel ander beeld te schetsen. Daarom mijn alternatieve Staat van het Onderwijs.

Het Van Maerlantlyceum (VML) startte drie jaar terug met formatief leren. Muziekleraar Anne Swinkels pakte dit groots aan. Sinds maart 2023 ontwerpt zij haar lessen volgens enkele principes van de ‘leeruitkomsten-leren-methode’, waarmee ze als VO-expert bij Fontys Academy of the Arts (FAA) werkt. Het ontwerpen van de lessen maakt onderdeel uit van het onderzoek dat ze sinds 2022 doet. Daarnaast onderzoekt ze in hoeverre VML-leraren inmiddels formatief handelen, en hoe goed de methode die bij FAA wordt gehanteerd toepasbaar is in het vo. Hoe pakt ze haar onderzoek aan?

Een van de belangrijkste onderdelen van het VO-congres zijn de workshops. Hieronder kan je de presentaties (terug)zien die we kunnen delen. De presentaties zijn niet voor commercieel gebruik bedoeld.

Het VO-congres 2024 met het thema ‘Generatie Z voor ‘boomers’ vond plaats op de vernieuwde locatie NBC in Nieuwegein met bijna 1000 bezoekers die een combinatie van plenaire sessies en actieve werkvormen volgden. Bekijk de vlog en foto’s hieronder voor een sfeerimpressie.

Vandaag lanceerden de PO-academie en VO-academie, op het VO-congres, een nieuwe versie van het katern ‘Samen leren in netwerken. Leernetwerken voor en door schoolleiders en bestuurders’. Marc Mittelmeyer (bestuursvoorzitter CVO) ontving uit handen van Marijne Tesser (PO-raad) en Eva van Cooten (VO-academie) een exemplaar van het nieuwe katern. De oorspronkelijke publicatie (2015) was vooral een beschrijving van bestaande netwerken met theorie.mIn deze herziening focussen we vooral op de theorie en kennis die we hebben over leernetwerken.

“Mavo, havo, vwo, dat zijn niet meer dan woorden voor leerlingen in groep 8. Het leeft nog niet, ze hebben er nog niet echt een idee bij wat het inhoudt.” Aldus Ronald Smidts, onderwijsdirecteur van het Liemers College (locatie Didam). Deze school kent daarom op de locatie in Didam een tweejarige heterogene brugklas mavo, havo, vwo. “Het belangrijkste voor ons is dat leerlingen in deze twee jaar kunnen uitproberen, ontdekken, beleven, voordat een keuze in onderwijsrichting wordt gemaakt. Alleen door zelf te ervaren, kan je erachter komen wat bij je past, zo is onze overtuiging. Dit maakt een wereld van verschil.”

Drie jaar geleden stond het Keizer Karel College in Amstelveen voor een pittige opgave: er was sprake van een onvoorziene financiële tegenslag, de lessentabel was overvol en de school had een groeiopdracht van de gemeente. Om het financiële gat te dichten en voor leerlingen meer ruimte in het rooster te creëren, werd de lestijd met 15% gereduceerd. De schoolleiding liet de vaksecties bepalen hoe en waar zij die uren konden besparen. Vanaf het begin was de personeelsgeleding van de medezeggenschapsraad bij dat proces betrokken.

Het Tabor College d’Ampte biedt twee technische opleidingen met een doorlopende leerroute naar het mbo. Op het rooster staan minder uren voor biologie en wiskunde, en het vak drama ontbreekt. Zo komt meer onderwijstijd vrij voor de technische vakken en daardoor doen de leerlingen al in het derde jaar eindexamen in het beroepsgerichte vak. Doordat ze in het vierde jaar geen technieklessen meer volgen, ontstaat ruimte om één dag per week naar het mbo te gaan én een dag mbo-stage te lopen.

Op het Coornhert Lyceum zijn alle leraren elke dinsdagmiddag vrijgeroosterd om met onderwijsontwikkeling bezig te zijn. De schoolleiding faciliteert Maaktijd, Inspiratietijd, Reflectietijd en Afstemtijd (MIRA) om de kwaliteit van de lessen te verbeteren en samenwerking te bevorderen.

Hoe kun je variëren in de onderwijstijd van leerlingen? Wat zijn de mogelijkheden binnen de wettelijke regels in de hoeveelheid, verdeling en de vorm van onderwijstijd? In deze brochure lees je welke ruimte er op schoolniveau is om schooleigen keuzes te maken en krijg je tips van andere scholen bij aanpassingen in de onderwijstijd. Vijf verschillende scholen vertellen daarnaast hoe zij de ruimte in de wet benutten.

In leerjaar 1 van het nieuwe Metropolis Lyceum geven leraren in teams vakoverstijgend les en bouwen ze het lesprogramma vanuit de leerdoelen op. Ze geven les in negen blokken van drie uur per week en het tiende blok is vrijgemaakt voor ontwikkeltijd voor de leraren. Dit leidt tot meer efficiëntie in onderwijstijd en laat volgens teamleider Anne de Hoop het onderwijsvlammetje branden.

Elke maand publiceert de VO-academie recensies van een voor schoolleiders en bestuurders interessant boek. In deze boeken staat leiderschap en de ontwikkeling daarvan centraal. Bert Peene (opleider en journalist) schrijft een uitgebreide recensie van desbetreffende boeken. Op deze 'digitale boekenplank' vind je een overzicht van de te recenseren boeken voor de komende maanden.

In schooljaar 24/25 starten de klassen uit leerjaar 1 van het St. Ignatiusgymnasium met formatief werken. Hier gaan twee voorbereidingsjaren en een gedegen plan aan vooraf. Schoolleider Bert Schuller en leraar Andreas Schreuder vertellen over hun aanpak in de werkgroep en waarom ze gebaat zijn met een lange voorbereiding.

We kennen allemaal het belang van intrinsieke motivatie en het geven van ruimte en vertrouwen. Maar in de praktijk ontstaan er toch vaak weer regels, systemen en hiërarchieën omdat een leidinggevende de oplossingen voor een team bedenkt. Met (vaak) als gevolg een gevoel van moeten in plaats van willen. Thom Verheggen betoogt in deze nieuwe aflevering van VO-praat dat je als leidinggevende niet altijd het antwoord op alle vragen hoeft te hebben. Het betekent dat je minder fixeert op het produceren van oplossingen en vooral het oplossend vermogen van het team vergroot.

In de reeks 'Sector aan het woord’ geven schoolleiders, bestuurders, beleidsmedewerkers e.d. een inkijkje in hun dagelijkse praktijk en professionele ontwikkeling. Iedere maand leggen we iemand uit de sector een aantal vragen voor over het thema professionaliseren. Hoe geef je leiding aan de professionalisering van collega's? En op welke momenten leer je zelf het meest? Laat je inspireren door hoe collega's invulling geven aan hun professionalisering.

Het onderwijs van ALASCA, de Amsterdam Liberal Arts and Sciences Academie, is er helemaal op gericht dat leerlingen straks vloeiend de stap naar het hoger onderwijs kunnen zetten. Dat is te zien in het lesaanbod én in de toetspraktijk, waar autonomie voor leerlingen een hoofdrol speelt.